شاخص‌هاي ازدواج و طلاق و بررسي تغييرات آن در كشور با تأكيد بر آمارهاي استاني طيّ سال‌هاي 86-1381

شاخص‌هاي ازدواج و طلاق و بررسي تغييرات آن در كشور با تأكيد بر

آمارهاي استاني طيّ سال‌هاي 86-1381

 محمّد احمدي موحّد

چكيده

در چند سال اخير، به‌خصوص آخرين سال مورد بحث اين مقاله (1386) ، هر چند روند شاخص ازدواج روندي افزايشي نشان مي‌دهد و در بسياري از استان‌ها رضايت‌بخش است، ولي ميزان اين شاخص در برخي استان‌ها كه شهرهاي بزرگ را در خود دارند از جمله استان تهران اميدوار‌كننده نيست . در اين سال شاخص طلاق روندي نگران‌كننده در پيش گرفته و با افزايش مواجه بوده است، متأسّفانه در حال حاضر اين نگراني مربوط به همه‌‌ي استان‌ها‌ي كشور مي‌باشد و با توجّه به روند كنوني آن و شرايط فعلي، در آينده نيز مي‌توان انتظار افزايش اين شاخص را در همه استان‌هاي كشور داشت .

در اين مقاله سعي شده است ضمن تبيين مفاهيم ازدواج و طلاق و جنبه‌هاي مرتبط با آن، شاخص‌هاي ازدواج و طلاق را طيّ يك روند شش ساله (1381 – 86) با توصيف و تحليل داده‌ها و جداول مربوطه، بررسي و وضعيّت اين شاخص‌ها را در كشور به تفكيك استان مشخّص و تا حدّ امكان، نكات مهم آن را برجسته نموده كه در آخر هر قسمت فهرست‌وار آورده شده است . در آغاز مقاله، مفاهيم ازدواج و طلاق را توضيح داده و نحوه‌ي محاسبه‌ي هر شاخص در قسمت مربوطه اشاره شده است و سرانجام در پايان مقاله سعي شده توصيه‌هاي لازم جهت متعادل‌نمودن شاخص‌هاي ازدواج و طلاق ارائه شود .

واژگان كليدي

ميزان عمومي ازدواج، ميزان عمومي طلاق، نسبت طلاق به ازدواج، ميانگين شش ساله‌ي ميزان عمومي ازدواج، ميانگين شش ساله‌ي ميزان عمومي طلاق، ميانگين شش ساله‌ي نسبت طلاق به ازدواج .

 اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۷، شماره‌‌ي ۶۳ و ۶۴، صص ۲۴-۱ چاپ شده است. براي دسترسي به مقاله‌هاي اين شماره‌ي نشريه و متن كامل هر مقاله، لينك http://www.sabteahval.ir/default.aspx?tabid=44 را كليك كنيد.

عوامل مؤثّر بر نگرش افراد متأهّل نسبت به همسان همسري

عوامل مؤثّر بر نگرش افراد متأهّل نسبت به همسان همسري: مطالعه‌ي موردي شهر شيراز

محمّدتقي ايمان، مريم اسكافي

چكيده

خانواده يك نهاد اجتماعي است كه در اجتماعي‌كردن فرزندان و برآوردن برخي از نيازهاي بنيادي جامعه مسئوليت مهمّي را به عهده دارد. خانواده را مي‌توان سازمان اجتماعي محدود و نهاد سازنده‌اي دانست كه از طريق ازدواج كه يك قرارداد اجتماعي است تشكيل مي‌شود. در يك ازدواج عوامل بسياري در ارتباط هستند. به‌نحوي كه برجس و والين در بررسيهاي مربوط به انتخاب همسر، به پنج عامل به عنوان عواملي كه اصولاً تعيين‌كننده هستند اشاره دارند: 1ـ هم‌جواري 2ـ تصويري از همسر آرماني (ايده‌آل) 3ـ تصويري از والدين و زناشويي آن‌ها 4ـ همسان‌همسري يا گرايش به گزينش كسي كه هم‌گون ما باشد 5ـ نيازهاي شخصيّت.

همسان‌همسري در اين ميان در جهت و حفظ ارزش‌ها و اعتقادات معيّني انجام مي‌پذيرد. ازدواجي كه با توجّه به ارزش‌ها و ويژگي‌هاي شخصيّتي انجام پذيرد، همسان‌همسري است. به طور كلّي، همسان‌همسري شاخص‌هاي متفاوتي دارد كه در اين پژوهش همساني سنّي، همساني تحصيلي، همساني پايگاه شغلي، همساني طبقاتي، همساني در سليقه‌ها، همساني در وضعيّت مالي والدين، همساني در شغل والدين، نزديكي محلّ سكونت قبل از ازدواج و همساني در مذهب كه با توجّه به شرايط طرفين ازدواج لحاظ مي‌شود، مدّنظر مي‌باشد. از اين رو با توجّه به تعريف هيل، اين پژوهش در پي آن است كه عوامل متفاوتي را كه بر انديشه‌ي افراد متأهّل نسبـــت به همســـان‌همسري در زندگي زناشويي اثر مي‌گذارند، مورد توجّه قرار داده و  شناسايي نمايد. به عبارت دقيق‌تر، اين تحقيق، معيارهاي مورد نظر در تعيين نگرش افراد نسبت به همسان‌همسري را در بين مردم شهر شيراز مورد بررسي قرار داده است.

 اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۷۹، شماره‌‌ي ۳۷ و ۳۸ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/37-38/37-38-f2.htm را كليك كنيد.

مهاجرت روستائيان به شهر و اثرات آن در كاهش فقر روستايي

مهاجرت روستائيان به شهر و اثرات آن در كاهش فقر روستايي

رونالد اسكلدون

مترجم: حميدرضا وجداني

"سياست‌هايي كه امكان تحرّك بيش‌تري را براي جمعيّت مي‌پذيرند، احتمالاً با سياست ارتقاء زندگي توده‌ي مردم هماهنگي بيش‌تري دارند." بيش از 71 درصد از فقراي جهان در اواسط دهه‌ي 1980 در ناحيه‌ي اسكاپ زندگي  مي‌كرده‌اند كه اكثريّت عظيمي از آن در مناطق روستايي اين ناحيه ساكن بوده‌اند (به نقل از گزارش بانك جهاني 1990 ). در مقايسه‌ي پديده‌ي فقر در مناطق شهري و روستايي، در روستاها هم از نظر ديد كلّي و هم ازنظر تعداد، فقر بيش‌تري مشاهده مي‌شود. به اين ترتيب، ممكن است چنين نتيجه‌گيري شود كه برنامه‌هاي ريشه‌كني فقر مي‌بايد در بخش روستايي متمركز شوند.

اين مقاله درصدد بحث عمومي پديده‌ي فقر نيست بلكه سعي دارد ارتباطات معني‌داري كه بين شهر و روستا وجود دارد را مشخّص نمايد و ايـــــن مطلـب را خاطر نشان مي‌سازد كه هر برنامه‌اي‌ كه منحصراً بر روي مناطق روستايي (يا مناطق شهري) متمركز شود، بسياري از نيروهاي واقعي كه مي‌تواند در كاهش فقر مؤثّر باشد، ناديده انگاشته است؛ نگرش به مناطق شهري و يا روستايي به صورت جداگانه كار خطائي است.

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۷۹، شماره‌‌ي ۳۷ و ۳۸ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/37-38/37-38-f6.htm را كليك كنيد.

نظري به تغييرات جمعيّت روستايي در ايران

نظري به تغييرات جمعيّت روستايي در ايران

حسين آسايش

چكيده

واقعيّت اين است كه بدون هيچ شكّ و ترديدي، در جهان امروز راه توسعه از تنگ‌راه جمعيّت مي‌گذرد و گذر از اين تنگ‌راه به سلامت ممكن نيست مگر اين‌كه زواياي اين تنگ‌راه به دقّت بررسي و شناخته شود. طرح و اجراي هيچ برنامه‌اي يا پروژه‌اي در يك روستاي كوچك يا يك شهر كلان ممكن نيست كه ريشه در زمين و جمعيّت و مسايل آن نداشته باشد. گفته‌ها و شينده‌هاي مكرّر كنفرانس‌هاي ملّي و بين‌المللي و نتايج تحقيقات در سرتاسر جهان در باب جمعيّت و توسعه و شاخه‌هاي مربوط به آن، جملگي وام‌دار اين پيام بسيار مهم براي بقاي جهان است.

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۷۹، شماره‌‌ي ۳۷ و ۳۸ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/37-38/37-38-f4.htm را كليك كنيد.

تحليل سلسله‌ مراتب شهري استان خراسان و متعادل‌سازي توزيع فضايي جمعيّت در كانون‌هاي شهري براي سال 138

تحليل سلسله‌ مراتب شهري استان خراسان و متعادل‌سازي توزيع فضايي جمعيّت در كانون‌هاي شهري براي سال 1385 در چارچوب مدل تعديل‌شده‌ي مرتبه ـ اندازه

سيّدحسن قاليبافان، جواد ميكانيكي

چكيده

روند رو به رشد شهرنشيني در دهه‌هاي اخير همگام با مهاجرت‌هاي شديد روستا ـ شهر هم‌زمان با سير تحوّلات اقتصادي، اجتماعي و سياسي از مهم‌ترين عوامل ايجاد الگوي نامتوازن نظام شهري استان خراسان است. گرايش به شهرنشيني در استان خراسان از روند حاكم بر كلّ كشور تبعيّت مي‌كند، به‌طوريكه در سال 1335 تنها ۵/۲۲ درصد از جمعيّت استان در شهرها سكونت داشته‌اند. در حالي‌كه طبق نتايج سرشماري عمومي كشور در سال 1375 از مجموع 6047661 نفر جمعيّت استان تعداد 3421937 نفر   (56.58% ) در نقاط شهري ساكن بوده‌اند. اين بررسي نشان داد كه نظام شهرنشيني در استان خراسان به تبعيت از كل كشور داراي ويژگي هاي ذيل مي باشد:

الف) افزايش تعداد و اندازه‌ي شهرهاي بزرگ و ابرشهر استان در اثر مهاجرت جمعيّت از نقاط كم‌جمعيّت

ب) افزايش تعداد شهرهاي كوچك ناشي از انباشت جمعيّتي روستاهاي كم‌جمعيّت

 ج) انطباق سيستم شهرهاي استان خراسان با الگوي نخست شهري و عدم تعادل در توزيع فضايي جمعيّت و كانون‌هاي شهري و ناهماهنگي سلسله مراتب شهري در رابطه با رتبه و اندازه‌ي مكان‌هاي شهري.

متعادل‌سازي اندازه‌ي جمعيتي شهرهاي خراسان براساس مدل تعديل‌يافته نيز نشان مي‌دهد كه تنها شهر مشهد در سال 1385 داراي مازاد جمعيّتي معادل 1477428 نفر خواهد بود و 53 نقطه‌ي شهري ديگر داراي كمبود جمعيّتي هستند.

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۷۹، شماره‌‌ي ۳۷ و ۳۸ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/37-38/37-38-f1.htm را كليك كنيد.

پيشگامان مالتوس: رديابي نظريه‌ي مالتوس در آراي قدما و تأثير آن بر متأخّران

پيشگامان مالتوس: رديابي نظريه‌ي مالتوس در آراي  قدما و تأثير آن بر متأخّران

احمد كتابي

چكيده

نظريه‌ي مالتوس، هم در بين انديشمندان مشرق‌زمين و هم در ميان صاحب‌نظران مغرب‌زمين، داراي زمينه‌ها و سوابق شايان‌توجّهي است. در بين متفكّران ايراني، نخستين صاحب‌نظري كه به توانائي بي‌حدّ و حصر انسان از نظر توليد‌مثل و پي‌آمدهاي آن توجّه يافت، ابن مسكويه (قرن پنجم هجري) بود. وي براي اوّلين بار، امكان ازياد جمعيّت بر مبناي تصاعد هندسي را بر اساس مثال معروف دو چندان‌شدنِ متواليِ دانه‌هاي گندم در خانه‌هاي شطرنج، مطرح كرد. بعدها، صاحب‌نظران ديگري نظير ابوريحان بيروني، خواجه نصيرالدّين طوسي و جلال‌الدّين دواني اين انديشه را پيگيري كردند.

در غرب، بوفون و منتسكيو در آثار خود جسته و گريخته، به ازياد بي‌رويه‌ي جمعيّت و عواقب آن اشاراتي داشته ولي بنجامين فرانكلين، نيم قرن قبل از مالتوس، بر ظرفيتِ نامحدود توليد‌مثل و تكثير جانوران و گياهان از يكسو و امكانات افزايش توليد ارزاق و تهيه‌ي مسكن و غيره از سويِ ديگر تأكيد ورزيد. نظريه‌ي مالتوس، به نوبه‌ي خود، بر بسياري از انديشمندان معاصر وي و صاحب‌نظران متأخّر از زيست‌شناسان (داروين، والاس، ...) و اقتصاددانان (ريكاردو، استوارت ميل، كنيز،...) گرفته تا جغرافي‌دانان (راونشتاين) و آمارشناسان (فن فيركس، و...) مؤثّر واقع شد.

واژگان كليدي

رشد انفجارآميز جمعيّت، تصاعد عددي، تصاعد هندسي، تضاعيف نفوس، پيشگامان مالتوس، الهام گيرندگان از مالتوس 

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۱، شماره‌‌ي ۳۹ و ۴۰ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/39-40/39-40-f2.htm را كليك كنيد.

روندهاي جمعيّتي و چالش‌هاي آن در خاورميانه و آفريقاي شمالي

روندهاي جمعيّتي و چالش‌هاي آن در خاورميانه و آفريقاي شمالي

اداره‌ي مدارك جمعيّت (PRB)

مترجم: حاتم حسيني

چكيده

منطقه‌ي خاورميانه و آفريقاي شمالي يكي از خاستگاه‌هاي تمدّن و فرهنگ شهري است. ويژگي عمده‌ي كشورهاي اين منطقه اين است كه هرچند انتقال جمعيّتي يعني انتقال از مرگ‌ومير و باروري بالا به مرگ‌ومير و باروري پايين صورت گرفته است، ولي هر كشوري در مراحل متفاوتي از آن قرار دارد. پيش‌بيني شده است كه شمار جمعيّت در اين منطقه طيّ چندين دهه هم‌چنان افزايش يابد و اين بدان خاطر است كه گشتاور رشد جمعيّت در اين منطقه مثبت است.

امروزه رشد سريع جمعيّت چالش‌هايي را كه اين منطقه در آغاز هزاره‌ي سوّم ميلادي با آن روبروست، تشديد مي‌كند. يكي از چالش‌ها، فراهم‌نمودن خدمات بهداشت باروري براي زنان 15 تا 49 ساله‌اي است كه طيّ 30 سال آينده دست‌كم دو برابر خواهد شد. سالخوردگي جمعيّت و تأمين نيازهاي بهداشتي آن‌ها يكي ديگر از چالش‌هاي اين منطقه است. علي‌رغم تلاش دولت‌هاي منطقه در حوزه‌ي آموزش، شمار افراد بزرگ‌سال بي‌يسواد در بعضي كشورها افزايش خواهد يافت. بيكاري به‌ويژه در ميان جوانان و زنان يكي ديگر از ويژگي‌هاي جمعيّت‌شناختي منطقه است. علاوه بر اين‌ها، رشد جمعيّت در زمينه‌هاي ديگري چون مسكن و منابع آب، منطقه‌ي خاورميانه و آفريقاي شمالي را با چالش‌هاي اساسي مواجه خواهد ساخت. اين وضعيّت كشورهاي منطقه را ناگزير از پذيرش اين واقعيّت كرده است كه براي تعديل نرخ رشد جمعيّت و پيش‌گيري از تشديد مشكلات، به اجراي برنامه‌هاي تنظيم خانواده و كنترل مواليد بپردازند. در اين راستا، كشورهاي مصر، ايران و تركيه از اولين كشورهايي بودند كه به‌طور رسمي از برنامه‌هاي تنظيم خانواده حمايت كردند. هم‌اكنون در منطقه دولتي وجود ندارد كه دسترسي زوجين به اطّلاعات و خدمات تنظيم خانواده را محدود كند. صاحبنظران بر اين باورند كه در سايه‌ي اقداماتي چون التزام به ثبات سياسي، سرمايه‌گذاري در بهداشت و منابع انساني و سياست‌هاي اقتصادي سالم و بي‌عيب و نقص مي‌توان چالش‌هاي جمعيّتي را در اين منطقه به پاداش جمعيّتي تبديل نمود.

واژگان  كليدي

چالش‌هاي جمعيّتي،  آفريقاي شمالي‌، گشتاور رشد‌، خاورميانه، پاداش جمعيّتي

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۱، شماره‌‌ي ۳۹ و ۴۰ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/39-40/39-40-f6.htm را كليك كنيد.

بررسي تأثير متغيّرهاي جمعيّتي بر شاخص مسكن در استان خراسان

بررسي تأثير متغيّرهاي جمعيّتي بر شاخص مسكن در استان خراسان

ابولقاسم حيدرآبادي

چكيده

مسكن يكي از مهم‌ترين نيازهاي زيستي انسان به شمار رفته و ارتباط نزديكي با جمعيّت يك منطقه دارد. عواملي از قبيل رشد جمعيّت، وضعيّت ازدواج، مهاجرت و شهرنشيني، بُعد خانوار و غيره مي‌توانند در امر تقاضاي به مسكن تأثير‌گذار باشند. در اين مقاله سعي شده تا به بررسي تأثير متغيّرها و عوامل جمعيّتي مؤثّر بر مسكن و شاخص‌هاي آن پرداخته شود. بدين منظور اثر متغيرهاي جمعيتي از قبيل نسبت شهرنشيني، رشد جمعيّت، اشتغال در صنعت، سطح باروري، جواني جمعيّت، درصد افزايش تعداد خانوار، نسبت خانوارهاي تك‌نفره و عموميّت ازدواج در نياز به مسكن و تراكم‌هاي سكونتي بررسي گرديد. جامعه‌ي آماري در اين تحقيق كليه‌ي شهرستان‌هاي استان خراسان در سال 1375 بوده كه داده‌ها و اطّلاعات لازم آن‌ها از سرشماري عمومي نفوس و مسكن به دست آمده است. با استفاده از نرم افزار SPSS تجزيه و تحليل داده‌ها صورت گرفت و نتايج نشان داد كه بين متغيّرهايي از قبيل درصد خانوارهاي تك‌نفره، نسبت جواني جمعيّت، سطح باروري و نسبت شهرنشيني با متغيّر وابسته‌ي شاخص متوسّط نفر در اتاق ارتباط و همبستگي وجود داشته و ساير متغيّرها با متغيّر وابسته همبستگي معناداري ندارند.

واژگان كليدي

شاخص مسكن، خانوارهاي تك‌نفره‌، متوسّط نفر در اتاق، مهاجرت

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۱، شماره‌‌ي ۳۹ و ۴۰ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/39-40/39-40-f4.htm را كليك كنيد.

توسعه‌ي شهرنشيني و پيامدهاي آن با تكيه بر مورد ايران

توسعه‌ي شهرنشيني و پيامدهاي آن با تكيه بر مورد ايران

نصراللّه پورافكاري، صمد كلانتري، اسدللّه نقدي

چكيده

شهرنشيني يكي از مه‌مترين پديده‌هاي عصر حاضر است. تا جائي‌كه صحبت از انقلاب شهري در دنيا مي‌شود. در ايران تحوّل شهرنشيني بسيار شتابان و سريع بوده است. متوسّط رشد شهرنشيني در دوره‌ي مورد بررسي 4/4 درصد بوده است، در حالي‌كه رشد توليد ناخالص داخلي در همين دوره 4/1 بوده است. از سوي ديگر يك قانون ساده‌ي جامعه‌شناختي مي‌گويد هر تحوّل و تغيير خارج از قاعده و سازماني منجر به پيامدهاي ناخواسته‌ي بسياري مي‌شود. الگوي توسعه‌ي شهري در ايران الگوي تسلّط تك‌شهري و نيز تمركز‌‌گرايانه بوده است. در سه ـ چهار دهه‌ي اخير ايران چندين بوم مختلف را پشت سر گذاشته از آن جمله بوم نفت، بوم شهرنشيني و بوم زايش‌هاي بسيار (جمعيّت). در چنين شرايطي شهرنشيني با پيامدهاي بسياري همراه خواهد بود از جمله توزيع بي‌عدالتي، گسترش آسيب‌هاي اجتماعي و ناهم‌گوني فزاينده‌ي اجتماعي و كمك به گسترش انواع بحران‌هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي.   

 واژگان كليدي

 شهرنشيني، پيامدهاي شهرنشيني، توسعه‌ي انساني، اميد زندگي، بوم، توليد ناخالص داخلي، مشاركت، آسيب‌هاي اجتماعي، نوگرايي

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۱، شماره‌‌ي ۳۹ و ۴۰ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/39-40/39-40-f1.htm را كليك كنيد.

بررسي علل افزايش جمعيّت شهري در مقياس ناحيه‌اي با تأكيد بر استان خراسان

بررسي علل افزايش جمعيّت شهري در مقياس ناحيه‌اي با تأكيد بر استان خراسان

محمّد احمديان، مهدي جهاني

چكيده

با توجه به اين‌كه عدم‌ تعادل در نظم فضايي جمعيّت، مشكلات متعدّدي را براي كشور به وجود آورده است، اين تحقيق بر آن است با شناخت عوامل مؤثّر بر روند افزايش جمعيّت شهري، زمينه‌ي مناسبي براي رفع مشكلات مزبور فراهم نمايد. به همين منظور از بين طبقات جمعيّتي شهرهاي استان خراسان 9 شهر به عنوان نمونه انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفته است.

يافته‌هاي تحقيق حاكي از رشد 9/2 درصدي جمعيّت شهري، طيّ دوره‌ي 75-1365 مي‌باشد كه تنها 9/0 درصد آن ناشي از مهاجرت بوده است. مهاجرت به شهرها، هم از نظر كمّي و هم از نظر عوامل مؤثّر بر آن، ارتباط معني‌داري با طبقات جمعيّتي شهرهاي نمونه داشته است، ليكن در مجموع، انگيزه‌هاي شغلي و برخورداري از خدمات آموزشي، مهم‌ترين علل مهاجرت به شهرها بوده است.

 واژگان كليدي

طبقات جمعيّتي، نظم فضايي، جستجوي كار، جابجايي اجباري

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۱، شماره‌‌ي ۴۲ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/42/fasl42-f4.htm را كليك كنيد.

مهاجرت بين‌استاني و بازتوزيع جمعيّت در ايران طيّ سال‌هاي 1375-1365

مهاجرت بين‌استاني و بازتوزيع جمعيّت در ايران طيّ سال‌هاي 1375-1365

مرتضي كشت‌كار

چكيده

مهاجرت و بازتوزيع جمعيّت در داخل كشور از مهم‌ترين عواملي هستند كه سياستگذاران جامعه براي هدايت جمعيّت به بخش‌هاي مختلف اقتصادي بايد به آنها توجّه داشته باشند. در بررسي‌هاي دموگرافيك، مطالعه‌ي تغييرات جمعيّتي حاصل از مهاجرت امري ضروري است. در اين مطالعه كوشش شده است تا ابتدا مهاجرت‌هاي بين‌استاني در فاصله‌ي سال‌هاي 1365 و 1375 مورد بررسي قرار گيرد و سپس تأثير مهاجرت و افزايش طبيعي جمعيّت در بازتوزيع جمعيّت در اين دوره معيّن گردد. هم‌چنين استان‌هاي مهاجرپذير و مهاجرفرست مشخّص شده اند. تنها 6 استان كشور مهاجرپذير و بقيه‌ي استان‌ها مهاجرفرست بوده اند. در مجموع طيّ سال‌هاي 1365 و 1375 مجموع قدر مطلق خالص مهاجرت‌هاي استان‌هاي كشور 1126534 نفر بوده است.

 واژگان كليدي

مهاجرت بين‌استاني، بازتوزيع جمعيّت، برون‌كوچان، درون‌كوچان

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۱، شماره‌‌ي ۴۲ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/42/fasl42-f2.htm را كليك كنيد.

Spectrum: سيستم مدل‌سازي سياست‌گذاري

Spectrum: سيستم مدل‌سازي سياست‌گذاري

جان استوور، شارون كرماير، لورا هيتون، اِد ابل

مترجم: حاتم حسيني

اين كتاب دربرگيرنده‌ي سه مدل رايانه‌اي DemProj، FamPlan و Rapid است. استفاده‌ي هم‌زمان از اين مدل‌ها، كه از قابليّت‌هاي برنامه‌ي اسپكتروم است، امكان انجام پيش‌بيني‌هاي جمعيّتي در سطح ملّي و منطقه‌اي، بررسي نيازهاي خدمات تنظيم خانواده براي دست‌يابي به هدف‌هاي جمعيّت‌شناختي و بهداشتي و نيز بررسي تأثيرات اقتصادي ـ اجتماعي باروري بالا و رشد سريع جمعيّت را به‌دست مي‌دهد.

ترجمه‌ي اين كتاب هم‌اكنون در انتشارات جامعه‌شناسان (http://www.jameeshenasan.com/) زير چاپ مي‌باشد و اميد مي‌رود كه در آغاز نيم‌سال اوّل ‌تحصيلي ۱۳۸۸-۱۳۸۹ در دسترس علاقه‌مندان قرار بگيرد.

ادامه نوشته

بررسي جنبه هاي اجتماعي و پيامدهاي ناباروري (مطالعه‌ي موردي شهر شيراز)

بررسي جنبه‌هاي اجتماعي و پيامدهاي ناباروري (مطالعه‌ي موردي شهر شيراز)

جليل ايران‌محبوب، ابراهيم رشيدي فارفار

 چكيده

ناباروري به عنوان يك نوع بيماري و پديده‌ي مرضي در كشورهاي مختلف جهان خصوصاً كشورهاي درحال‌توسعه است كه مشكلات و معضلات روحي ـ رواني و اجتماعي ـ فرهنگي گوناگوني را به دنبال دارد. با توجّه به اين‌كه قشري از افراد جامعه‌ي ما نيز در معرض آثار و پيامدهاي اين مسأله هستند و در زندگي خصوصي و روابط زناشويي با مصائبي از قبيل بدرفتاري، بي‌توجّهي، محروميّت‌هاي اجتماعي ـ اقتصادي و طلاق و جدايي روبرو هستند، شناخت مسايل و مشكلات اين قشر و توجّه به اين زوجين در برنامه‌ريزي‌ها و سياست‌گذاري‌هاي بهداشت توليد‌مثل از اهميّت خاصّي برخوردار است. در اين تحقيق هدف بررسي جنبه‌هاي اجتماعي و پيامدهاي ناباروري مي‌باشد.

 واژگان كليدي

ازدواج، شيوع ناباروري، مطالعه‌ي ملّي رشد خانواده، نظريه‌ي قشربندي جنسي

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۲، شماره‌‌ي ۴۳ و ۴۴ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/43-44/43-44-f3.htm را كليك كنيد.

حاشيه‌نشيني و تنظيم خانواده

حاشيه‌نشيني و تنظيم خانواده

رضا رسولي

چكيده

جمعيّت ايران طيّ چند دهه‌ي گذشته رشد شتاباني داشته است، به طوري كه در طول كم‌تر از دو دهه به‌طور باور‌نكردني جمعيّت ايران بيش از دو برابر شد. انفجار جمعيّت در ايران همراه با مسايلي هم‌چون افزايش سريع شهرها، افزايش فقر، مشكل مسكن و مهاجرت بي‌رويه‌ي روستاييان به شهرها بوده است. يكي از پيامدهاي اصلي رشد جمعيّت، مهاجرت روستاييان به شهرها و سكونت در حاشيه‌ي شهرها در نهايت حاشيه‌نشيني و زاغه‌نشيني است و راه اصلي مقابله با رشد بي‌رويه‌ي جمعيّت اجراي برنامه‌هاي تنظيم خانواده مي‌باشد.

 هدف اصلي اين مقاله بررسي رابطه‌ي بين حاشيه‌نشين و تنظيم خانواده است و از آنجا كه بعد از سرشماري سال 1365 و مشاهده‌ي رشد 9/3 درصد جمعيّت توسّط مسئولين، برنامه‌هاي تنظيم خانواده به اجرا درآمد ولي اين مسأله در روستاها و مناطق حاشيه‌نشين كــه تفكّر سنّتي در مورد باروري داشتند (هنوز هــم در بعضــي مـناطق مشاهده مي‌شود) به سختي قابل پذيرش بود. بنابراين، هنوز شاهد باروري بالا در ميان حاشيه‌نشينان هستيم كه دلايل اصلي اين پديده را مي‌توان در موارد زير حستجو كرد:

ترجيح جنسي: معمولاً فرزند پسر براي خانواده بيش‌تر قابل قبول است كه اين مسأله مي‌تواند بر تعداد فرزندان خانواده‌ها بيفزايد.

احترام اجتماعي: معمولاً در مناطق حاشيه‌نشين مردان از احترام بيش‌تري برخوردارند ولي زماني كه زني حامله باشد به خاطر فرزندي كه مي‌خواهد به دنيا بياورد به او احترام مي گذارند. بنابراين، زنان از اين مسأله به خاطر احترامي كه برايشان در پي دارد استقبال مي‌كنند.

تأمين اجتماعي در دوران سالخوردگي نيز يكي ديگر از عوامل اصلي افزايش رشد جمعيّت و عدم اجراي برنامه هاي تنظيم خانواده در بين خانواده‌هاي حاشيه‌نشين به خاطر مسايل اقتصادي مي‌باشد. مرگ‌و‌مير فرزندان و پايين‌بودن سطح بهداشت باروري نيز از ديگر دلايل عدم استفاده از روش‌هاي تنظيم خانواده در بين حاشيه‌نشينان مي‌باشد. از ديگر دلايل مي‌توان به رابطه‌ي بين تحصيلات و باروري اشاره كرد كه معمولاً با بالا رفتن تحصيلات، تعداد فرزندان كاهش مي‌يابد، ميزان تحصيلات زنان حاشيه‌نشين معمولاً در سطح پايين مي‌باشد، هم‌چنين عدم دسترسي به مراكز بهداشتي نيز مي‌تواند از ديگر دلايل استفاده‌ي اندك از روش‌هاي جلوگيري از بارداري در ميان حاشيه‌نشينان باشد. در مجموع، عوامل فوق‌الذكر باعث مي‌شود اجراي برنامه‌هاي تنظيم خانواده در حاشيه‌نشينان با استقبال كمي روبرو شود و در نتيجه باروري در سطح بالا قرار گيرد.

 واژگان كليدي 

انفجار جمعيّت، افزايش شهرها، مشكل مسكن، مهاجرت روستائيان، مرگ‌و‌مير فرزندان

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۲، شماره‌‌ي ۴۳ و ۴۴ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/43-44/43-44-f6.htm را كليك كنيد.

تحليلي بر روند مهاجرت در استان فارس

تحليلي بر روند مهاجرت در استان فارس

حسن بيگ‌محمّدي، بهنام مغاني

چكيده

استان فارس در دهه‌هاي گذشته تحت تأثير شرايط اقتصادي، رفاهي، خدماتي، اجتماعي و فرهنگي، تغييرات زيادي در نقل و انتقالات جمعيّتي نشان مي‌دهد، به گونه‌اي كه اين استان كه در سال 1335 يك استان مهاجرفرست بوده، در فاصله‌ي سال‌هاي 45 تا 65 پذيرش مهاجرتي داشته و مجدداً در سال‌هاي 75-65 به دلايل مختلف از جمله: پايين‌بودن تمركز صنايع به‌ويژه صنايع بزرگ، خشك‌سالي، كمبود آب، كمبود شغل و مهاجرت‌هاي شديد روستايي ـ عشايري به استاني مهاجرفرست تبديل شده است، طوري كه در دهه‌ي 75-65 موازنه‌ي مهاجرتي آن منفي و 6037ـ بوده است.

در اين مقاله با استفاده از روش‌هاي پژوهش تاريخي، توصيفي و تحليلي، نقل و انتقالات جمعيّتي گذشته‌ي استان در ابعاد مهاجرت‌هاي بين‌استاني و توزيع داخلي آن‌ها همراه با نقش عوامل اقتصادي اجتماعي، سياسي و فرهنگي مؤثّر در آن‌ها مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است و در پايان جهت تعادل‌بخشي به جمعيّت استان راه‌كارهايي ارايه شده است.

واژگان كليدي

روند مهاجرت، موازنه‌ي مهاجرت، سرشماري، توزيع تراكم جمعيّت، مهاجرت به خارج، مهاجرت به داخل، مهاجرت طول عمر

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۲، شماره‌‌ي ۴۳ و ۴۴ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/43-44/43-44-f5.htm را كليك كنيد.

ويژگي‌هاي جمعيّتي، اقتصادي و اجتماعي مهاجران خارجي با تأكيد بر مهاجران افغاني در ايران

ويژگي‌هاي جمعيّتي، اقتصادي و اجتماعي مهاجران خارجي با تأكيد بر

مهاجران افغاني در ايران

محمّد احمدي موّحد

چكيده

ساليان درازي است كه مهاجران خارجي، به‌ويژه مهاجران افغاني، در جاي جاي كشورمان سكونت دارند. هيچ استاني نيست كه ساكنان آن با اين مهاجران برخورد نداشته باشند و ميان آن‌ها مراوداتي صورت نگيرد، اين روابط در بعضي جنبه‌ها آن‌چنان عميق بوده كه حتّي در صورت بازگشت مهاجران به كشورشان، باز هم تا ساليان دراز اثراتي كه از خود بجاي گذاشته‌اند از بين نخواهد رفت. از جمله ارتباطات عميق ايجاد‌شده، مي‌توان به ازدواج تعدادي از ايرانيان ( به‌ويژه زنان ايراني) با مهاجران اشاره نمود. بنابراين، مسئله‌ي مهاجران خارجي مانند مسايل مهمّ ديگري كه كشورمان با آن مواجه است از اهميّت خاصي برخوردار است كه بايستي به اين موضوع و مسايل آنان نيز، موشكافانه و دقيق پرداخته شود.

هدف اصلي اين نوشتار بررسي ويژگي‌هاي جمعيّتي، اقتصادي و اجتماعي مهاجران خارجي با تأكيد بر مهاجران افغاني در ايران مي‌باشد تا بدين وسيله نسبت به اين خيل عظيم از مهاجران خارجي شناخت پيدا نموده و تا حدّ امكان بتوان به جنبه‌هاي مختلف تأثير حضور آنان دست يافت. اين مقاله با استفاده از اطّلاعات اداره‌ي كل‌ّ امور اتباع و مهاجران خارجي وزارت كشور كه در طرح شناسايي سال 1380 جمع‌آوري نموده، تهيّه شده است.        

 واژگان كليدي

 مهاجران افغاني،  بُعد خانوار مهاجران خارجي، نوع مذهب مهاجران خارجي،  نوع قوميّت مهاجران خارجي

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۲، شماره‌‌ي ۴۳ و ۴۴ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/43-44/43-44-f2.htm را كليك كنيد.

تحليلي بر پايان‌نامه‌هاي جمعيّت‌شناسي: مسايل گذشته و نيازهاي آينده

تحليلي بر پايان‌نامه‌هاي جمعيّت‌شناسي: مسايل گذشته و نيازهاي آينده

محمّدجلال عبّاسي شوازي، زينب كاوه‌فيروز

چكيده

تحقيقات جمعيّت‌شناسي در ايران رسماً از دهه‌ي 40 آغاز شد و از دهه‌ي 1350 تا به‌حال اين رشته در مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد تدريس گرديد. براي اوّلين بار در ايران،  در سال 1381 دوره‌ي دكتري جمعيّت‌شناسي نيز در دانشگاه تهران تأسيس شد. بدون شك، برنامه‌ريزي و جهت‌گيري‌هاي آينده‌ي رشته‌ي جمعيّت‌شناسي در كشور مستلزم بررسي و امعان‌نظر دقيق در مورد تحقيقات و آموزش گذشته‌ي جمعيّت‌شناسي در كشور مي‌باشد. ارزيابي آموزش و تحقيقات گذشته براي تعيين استراتژي‌هاي لازم براي توسعه‌ي جمعيّت‌شناسي متناسب با نيازهاي جامعه مفيد خواهد بود.

هدف از اين مقاله بررسي اهداف و ويژگي‌هاي پايان‌نامه‌هاي جمعيّت‌شناسي كه طيّ چهار دهه‌ي گذشته در كشور انجام شده‌اند مي‌باشد. براي رسيدن به اين هدف، پايان‌نامه‌هايي كه در يكي از مقاطع كارشناسي، كارشناسي ارشد و يا دكتري نگاشته شده و به يكي از مسايل جمعيّتي پرداخته، مرور و تجزيه و تحليل مي‌گردند. در پايان با توجّه به خلاءهاي موجود در مطالعات گذشته، برخي از موضوعاتي كه در آينده براي تحقيقات جمعيّتي مهم خواهد بود ارايه مي‌شوند.

 واژگان كليدي

تحقيقات جمعيّت‌شناسي، پايان‌نامه‌هاي جمعيّتي، مسايل جمعيّتي گذشته، نيازهاي تحقيقات جمعيّتي، جمعيّت‌شناسي به عنوان موضوعي بين‌رشته‌اي

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۲، شماره‌‌ي ۴۳ و ۴۴ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/43-44/43-44-f1.htm را كليك كنيد.

بررسي تاثير متغيرهاي جمعيتي بر اندازه دولت و رشد اقتصادي در ايران

 بررسي تاثير  متغيرهاي جمعيتي بر اندازه دولت و رشد اقتصادي در ايران

رضا كيهاني حكمت

چكيده

 در طول تاريخ, دولت‌ها به اندازه‌هاي متفاوت  در شرايط زندگي اقتصادي و اجتماعي مردم دخالت كرده‌اند. برخي اوقات حضور فعّال‌تر آنان در شرايط ركود اقتصادي بنا به نظر انديشمندان كينزي لازم و برخي اوقات وجود آنان مزاحمت‌هايي را براي رشد اقتصادي كشور فراهم مي‌كند و لازم است تا حدّ زيادي تحديد شود. بنابراين، هميشه دست‌يابي به اندازه‌ي مطلوب دخالت دولت در فعّاليت‌هاي اقتصادي مورد توجّه اقتصاددانان بوده است.

اين مقاله تأثير اندازه‌ي دولت بر نرخ رشد اقتصادي را به وسيله‌ي وارد‌كردن متغيّرهاي جمعيّتي بررسي مي‌كند. اين مطالعه ثابت مي‌كند كه متغيّرهاي جمعيّتي نه تنها بر رشد اقتصادي تأثير گذار است، بلكه اندازه‌ي دولت را مشخّص مي‌كند. بار تكفل سنين پير و جوان با اندازه‌ي دولت به‌طور مثبت رابطه دارد. از اين گذشته، هنگامي‌كه متغيّرهاي جمعيّتي وارد معادلات رشد مي‌شوند، تأثير اندازه‌ي دولت بر نرخ رشد اقتصادي به‌طور معني‌دار منفي مي‌باشد.

واژگان كليدي

 اندازه‌ي دولت, متغيّرهاي جمعيّتي, رشد اقتصادي، سهم مخارج دولت

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت" ۱۳۸۲، شماره‌‌ي ۴۳ و ۴۴ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل مقاله، لينك http://www.nocrir.com/faslname/43-44/43-44-f4.htm را كليك كنيد.

تحليل كيفي تجرّدهاي ناخواسته در دختران و پسران

تحليل كيفي تجرّدهاي ناخواسته در دختران و پسران

محمّدباقر كج‌باف، زهره لطيفي، حميدرضا پوراعتماد، ماهگل توكّلي

چكيده

هدف اين تحقيق بررسي ديدگاه‌ها، نگرش‌ها، احساسات، واکنش‌ها و نيازمندي‌هاي افراد مجرّد در رابطه با مسايل فردي و اجتماعي است تا علل احتمالي، عوارض و پيامدهاي روان‌شناختي و اجتماعي اين پديده برجسته و راه‌کارهاي مواجهه با آن از منظر شرکت‌کنندگان در تحقيق بررسي شود. بدين منظور 10 پسر و 20 دختر (سنين 32 تا 42 سال) با روش نمونه گيري هدفمند انتخاب شدند. جمع آوري اطّلاعات با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه عميق فردي صورت گرفت.
داده‌هاي کلامي، پس از آن که کلمه به کلمه ثبت شدند، مورد تحليل محتوا قرار گرفتند. تحليل نتايج به روش کلايزي نشان داد که مهم‌ترين دلايل مجرّد‌ماندن گروه دختران، کمال گرايي، سخت‌گيري بيش از حدّ والدين و پيدا‌نکردن زوج مناسب، و در پسران عمدتاً مشکلات اقتصادي و ترديد در تصميم‌گيري براي انتخاب بوده است. در مجموع، افراد مجرّد از وضعيّت خود راضي نبوده و احساس شکست رواني، ضعف جسماني و احساس طرد‌شدگي و عدم پذيرش داشته‌اند. آن‌ها در واکنش به نگرش‌هاي جامعه رفتارهاي مختلف و متناقضي بروز مي‌دادند که مورد بحث قرار گرفته‌اند.

اين مقاله در فصل‌نامه‌ي خانواده‌پژوهي، شماره‌ي ۱۴، تابستان ۱۳۸۷، صص ۱۲۳-۱۳۲ چاپ شده است. براي دسترسي به متن كامل آن در فرمت پي دي اف، لينك http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/78913871402.pdf را كليك كنيد.