كاربرد جمعيت‌شناسي
كاربرد جمعيت‌شناسي
تعداد واحد: 2، نوع واحد: نظري، پيش‌نياز: روش‌هاي مقدماتي تحليل جمعيت
هدف كلي
آشنايي با روش‌هاي ارزيابي و تصحيح و تسطيح داده‌هاي جمعيتي با تأكيد بر آمارهاي سرشماري، استنباط ويژگي‌ها و برآورد شاخصهاي جمعيتي با استفاده از روش‌هاي غيرمستقيم در زمينه‌ي ازدواج، زادولد و باروري و مرگ‌ومير، و در نهايت استانداردكردن شاخصهاي جمعيتي با تأكيد بر باروري و مرگ‌ومير مي‌باشد.
سرفصل‌‌هاي درس
► جلسه‌ي اول: طرح درس
● معرفي منابع، توضيح روش انجام كار عملي، تعيين شهرستان‌هاي موردبررسي و در نهايت توضيح چگونگي ارزيابي پايان ترم.
► جلسه‌ي دوم: ارزيابي و تسطيح آمارهاي جمعيتي
● ضرورت ارزيابي آمارهاي جمعيتي،
● اشكالات و اشتباهات آمارهاي جمعيتي
► جلسه‌ي سوم: روش‌هاي ارزيابي داده‌هاي سرشماري
● روش مستقيم (Post Enumeration Survey)،
● روش‌هاي غيرمستقيم شامل روش‌هاي مبتني بر مقايسه‌ي كل جمعيت در دو سرشماري كه خود شامل دو روش معادله‌ي متوازن (B.E) و روش مقايسه‌ي ميزان رشد جمعيت است.
► جلسه‌ي چهارم: روش‌هاي تفصيلي ارزيابي گزارش سن و جنس
● شاخصهاي نسبت سني (A.R) و نسبت جنسي (S.R) و معرفي صفحه‌ي گسترده‌ي AGESEX و AGESEX در نرم‌افزار PAS براي انجام محاسبات با استفاده از رايانه، تمرين براي كار عملي
► جلسه‌ي پنجم:: ادامه‌ي روش‌هاي تفصيلي ارزيابي گزارش سن و جنس
● نسبت بازماندگان (C.S.R)، نسبت بازماندگان تجمعي بين دو سرشماري (C.C.S.R)، تمرين براي كار عملي.
► جلسه‌ي ششم: روش‌هاي كلي ارزيابي گزارش سن و جنس
● كاربرد شاخص ويپل (W.I) در ارزيابي كيفيت آمارها در سرشماري‌هاي جمعيتي، مزايا و محدوديت‌هاي شاخص ويپل، تغييرات شاخص ويپل در ايران طي سرشماري‌هاي 1355-1385، پيشگيري از گردكردن سن، تمرين براي كار عملي.
► جلسه‌ي هفتم: ادامه‌ي روش‌هاي كلي ارزيابي گزارش سن و جنس
● شاخص مايرز (M.I)، شاخص باچي (B.I)، شاخص ارقام تلفيقي (J.S.I)، معرفي صفحه‌ي گسترده‌ي SINGAGE در نرم‌افزار PAS براي انجام محاسبات با استفاده از رايانه، تمرين براي كار عملي.
► جلسه‌ي هشتم: تسطيح و تصحيح گزارش سن در سرشماري‌ها
● روش ميانگين‌هاي متحرك (M.A) براي تعديل انباشت سني با روش 3، 5 و 11 دوره، تسطيح ساختار سني جمعيت ايران در سرشماري 1385 با روش 11 دوره، روش پيشنهادي سازمان ملل براي تسطيح گروه‌هاي سني منظم پنج‌ساله، تمرين براي كار عملي.
► جلسه‌ي نهم: ادامه‌ي تسطيح و تصحيح گزارش سن در سرشماري‌ها
● تعديل با استفاده از ضرايب درون‌يابي شامل ضرايب اسپراگ،
► جلسه‌ي دهم: ادامه‌ي تسطيح و تصحيح گزارش سن در سرشماري‌ها
● كاربرد ضرايب بيرز و ضرايب كروپ و كينگ براي تعديل انباشت سني در سرشماري‌ها، تمرين براي كار عملي.
► جلسه‌ي يازدهم: ادامه‌ي تسطيح و تصحيح گزارش سن در سرشماري‌ها
● روش نسبتي كارير و فراگ، روش نيوتن، برآورد انباشت سني در هريك از سرشماري‌ها، شاخص ناهمساني (I.D)، تمرين براي كار عملي.
► جلسه‌ي دوازدهم: روش‌هاي غيرمستقيم برآورد شاخصهاي جمعيتي
● شاخصهاي تحليل ازدواج و زناشويي شامل معرفي روش هاينل براي محاسبه‌ي ميانگين سن ازدواج، تجرد قطعي، عموميت ازدواج، تمرين براي كار عملي.
► جلسه‌ي سيزدهم: روش‌هاي غيرمستقيم برآورد باروري
● شاخص نسبت كودك به زن، روش رله، روش بازماندگي معكوس، روش نسبت P/F، روش فرزندان خود، تمرين براي كار عملي.
► جلسه‌ي چهاردهم: روش‌هاي غيرمستقيم برآورد مرگ‌ومير
● روش براس براي برآورد احتمال مرگ بين 0 تا سالگي، روش تهيه‌ي جدول عمر با استفاده از هاي به‌دست‌آمده با استفاده از روش براس،
► جلسه‌ي پانزدهم: استانداردكردن ميزان‌هاي خام
● استانداردكردن ميزان‌هاي خام مواليد (C.B.R) و ميزان باروري عمومي (G.F.R) با روش مستقيم و غيرمستقيم، رابطه‌ي ميزان‌هاي استاندارد‌شده‌ي خام مواليد و باروري عمومي، مسئله
► جلسه‌ي شانزدهم: ادامه‌ي استانداردكردن ميزان‌هاي خام
● استانداردكردن ميزان‌هاي خام مرگ‌ومير (C.D.R) با روش مستقيم و غيرمستقيم، روش تجزيه‌ي اختلاف بين ميزان‌هاي خام مرگ‌ومير، مزاياي روش‌هاي مستقيم و غيرمستقيم استانداردكردن، مسئله
► روش ارزيابي
اين درس داراي دو بُعد عملي و نظري است. در بُعد عملي، هر دانشجو با انتخاب يكي از شهرستان‌هاي در دو مقطع زماني (براي مثال، 1375 و 1385) موظف است مطالب آموخته‌شده در كلاس درس را به‌صورت عملي بر روي داده‌هاي منطقه‌ي موردبررسي اعمال و به توصيف و تحليل يافته‌هاي خود بپردازد. البته، موازنه‌ي مهاجرت در شهرستان مورد بررسي بايد قابل‌اغماض باشد، به اين معني كه مهاجرت نقش چنداني در تغييرات جمعيت شهرستان موردبررسي نداشته باشد. پس از انتخاب شهرستان با هماهنگي استاد درس، دانشجو بايد به وب سايت مركز آمار ايران مراجعه و نسبت به دريافت داده‌هاي توزيع جمعيت بر حسب سن و جنس و توزيع جمعيت ۱۰ ساله و بالاتر بر حسب سن، جنس و وضع زناشويي در سرشماري‌هاي ۱۳۷۵ و ۱۳۸۵ اقدام نمايد. در مواردي (براي مثال، استانداردكردن ميزان‌هاي خام مواليد و مرگ‌ومير) نيز تمرين‌هايي به دانشجويان ارايه مي‌شود كه هر دانشجو موظف است ضمن انجام آن، همراه با گزارش كار عملي تا قبل از شروع امتحانات پايان ترم تحويل دهد.
گزارش كار عملي بايستي داراي ويژگي‌هاي يك گزارش تحقيقي و علمي باشد. در واقع، دانشجو با طرح موضوع اشكالات و اشتباهات آمارهاي جمعيتي و ضرورت ارزيابي و تعديل و تصحيح آنها قبل از هرگونه استفاده از آنها در برنامه‌ريزي‌هاي اقتصادي ـ اجتماعي و پيش‌بيني‌هاي جمعيتي، طرح مساله مي‌كند. آنگاه، با اشاره به روش‌هاي مختلف ارزيابي آمارهاي جمعيتي با تاكيد بر آمارهاي سرشماري، به استفاده‌ي عملي از روش‌هاي آموخته‌شده در ارزيابي داده‌هاي سرشماري جمعيت موردبررسي و ارايه‌ي نتايج مي‌پردازد. در استفاده از داده‌ها و پردازش آنها، علاوه بر ذكر منابع و ماخذي كه در تهيه‌ي گزارش از آنها استفاده مي‌شود، تهيه‌ي فهرست مطالب و عنوان‌هاي جدول و نمودار ضروري مي‌باشد.
براي اين‌كار، البته به گونه‌اي كه گفته شد، 12 نمره درنظر گرفته شده است كه 2 نمره‌ي آن صرفاً جهت استمرار در كار و انجام تكاليف به صورت هفتگي و 10 نمره نيز براي گزارش مي‌باشد. منظور از استمرا در كار، شركت دانشجو در تمام جلسات درس بدون غيبت،( مگر در موارد ضروري با هماهنگي استاد) و انجام هفتگي تكاليف مي‌باشد. لازم به يادآوري است كه صرفاً انجام تكاليف و ارايه‌ي يك‌سري آمار و ارقام و جدول و نمودار كفايت نمي‌كند. بديهي، داده‌ها به‌گونه‌اي كه به دانشجويان آموزش داده مي‌شود، بايستي توصيف، مقايسه و تحليل و تفسير شوند. بنابراين، چنانچه در محاسبه‌ي شاخص‌ها اشتباهي رُخ نمايد، از نمره‌ي گزارش كار عملي كسر خواهد شد. به اين ترتيب، آزمون پايان ترم در ارزش 8 نمره و به صورت تستي انجام خواهد شد. ارزيابي نهايي بر مبناي نمره‌ي كسب‌شده در آزمون پايان ترم و نمره‌ي گزارش كار عملي مي‌باشد.
منابع
► منبع اصلي:
ميرزايي، محمّد .(1385). گفتاري در باب جمعيت‌شناسي كاربردي ـ چاپ چهارم ـ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
► منابع جانبي و كمكي شامل كتاب و مقاله
زنجاني، حبيب‌الله .(1376). مجموعه‌ي مباحث و روش‌هاي شهرسازي: جمعيت ـ چاپ سوم ـ تهران: مركز مطالعت و تحقيقات شهرسازي و معماري ايران (بر فصل‌هاي 3، 4، 5 و 6).
زنجاني، حبيب‌الله .(1383). تحليل جمعيت‌شناختي ـ چاپ چهارم ـ تهران: انتشارات سمت (فصل‌هاي 5، 6 بحث مربوط به روش‌هاي غيرمستقيم تحليل باروري صص 179-206).
پولارد، ا. اچ، فرحت يوسف و جي. ان پولارد .(1372). روش‌هاي تحليل جمعيت ـ ترجمه‌ي هما آقا و همكاران ـ شيراز: مركز جمعيت‌شناسي دانشگاه شيراز (فصل 11).
كلانتري، صمد .(1377). كاربرد جمعيت‌شناسي ـ اصفهان: انتشارات ماني (فصل‌هاي 1، 2، 3، 4 و 5).
كياني، مژده .(1387). كاربرد جمعيت‌شناسي ـ تهران: انتشارات دانشگاه پيام نور (همه‌ي فصل‌ها به استثناي فصل 6).
سريني واسان، كي .(1384). فنون اساسي تحليل و كاربرد جمعيت‌شناسي ـ ترجمه‌ي محمدامين كنعاني ـ مازندران: انتشارات دانشگاه مازندران (فصل‌هاي 6، 7 و 10).
سرايي، حسن .(1382). روش‌هاي مقدماتي تحليل توزيع و تركيب جمعيت ـ تهران: لنتشارات دانشگاه علامه طباطبايي (فصل‌هاي 2، فصل‌هاي 1 و 3 بحث مربوط به شاخص ناهمساني، 4 و 5).
سرايي، حسن .(1383). روش‌هاي مقدماتي تحليل جمعيت با تاكيد بر باروري و مرگ‌ومير ـ چاپ دوم تهران: انتشارات دانشگاه تهران (فصل‌هاي 2 بحث مربوط به رابطه‌ي ميزان خام مرگ با ميزان‌هاي اختصاصي مرگ و اشاره‌اي به استانداردكردن ميزان خام مرگ، 4 بحث مربوط به رابطه‌ي ميزان خام ولادت با ميزان عمومي باروري، رابطه‌ي ميزان عمومي باروري با ميزان‌هاي اختصاصي باروري، رابطه‌ي ميزان خام ولادت با ميزان‌هاي اختصاصي باروري، ميزان استاندارد‌شده‌ي خام ولادت و ميزان استاندارد‌شده‌ي عمومي باروري).
آرياگا، ادوارد .(1994). روش‌هاي تحليل جمعيت ـ ترجمه‌ي فاروق امين‌مظفري (1378). تبريز: انتشارات احرار (فصل‌هاي 1، 2 مبحث مربوط به استانداردسازي ميزان مرگ‌ومير ويژه‌ي سني، استانداردسازي غيرمستقيم، 3 مبحث مربوط به استانداردسازي مستقيم و غيرمستقيم و برآورد غيرمستقيم باروري).
بخش جمعيت سازمان ملل متحد .(1375). روش‌هاي ارزيابي كيفيت آمارهاي اساسي مربوط به برآوردهاي جمعيتي ـ ترجمه‌ي كريم منصورفر ـ تهران: مؤسسه‌ي انتشارات اميركبير.
بخش جمعيت سازمان ملل متحد .(1382). روش‌هاي غيرمستقيم برآورد شاخصهاي جمعيتي: راهنماي گام به گام برآورد مرگ‌ومير كودكان ـ ترجمه‌ي حاتم حسيني ـ تهران: انتشارات مركز مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه (فصل‌هاي 2 و 3).
استوور، جان و شارون كرماير .(1384). DemProj: نرم‌افزار پيش‌بيني جمعيت ـ ترجمه‌ي حاتم حسيني ـ تهران: انتشارات مركز مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه (فصل 5 ضرايب بيرز).
ميرزايي، محمد .(۱۳۶۸). ارزيابي سرشماري ۱۳۶۵ بر اساس شاخصهاي سني و جنسي ـ نامه‌ي علوم اجتماعي ـ دوره‌ي جديد ـ شماره‌ي ۲ ـ جلد اول ـ صص ۶۹-۸۲.
سرايي، حسن .(1374). درباره‌ي مناسبت شاخص ويپل براي ارزيابي كيفيت آمارها در سرشماري‌هاي عمومي جمعيت ايران ـ فصلنامه‌ي جمعيت ـ شماره‌ي 13 و 14 ـ صص 25-38.
بامداد، شيدا .(1377). ارزيابي گزارش سن و جنس با استفاده از روش بازماندگي معكوس و روش Logit System ـ فصلنامه‌ي جمعيت ـ شماره‌ي 25 و 26 ـ صص 90-107.
عباسي شوازي، محمدجلال .(1378). فوايد و اشكالات روش فرزندان خود در برآورد باروري ـ فصلنامه‌ي جمعيت ـ شماره‌ي 29 و 30 ـ صص 1-21.
عباسي شوازي، محمدجلال .(1379). ارزيابي روش فرزندان خود براي برآورد باروري در ايران با استفاده از داده‌هاي سرشماري 1365 و 1375 ـ نامه‌ي علوم اجتماعي ـ شماره‌ي 16 ـ صص 105-135. براي دسترسي به متن كامل اين مقاله اينجا كليك كنيد.
كشتكار، مرتضي .(1379). ترجيح رقمي در گزارش سن و جنس در سرشماري سال 1375 ايران ـ فصلنامه‌ي جمعيت ـ شماره‌ي 32 و 316 ـ صص 101-118.
كوششي، مجيد .(1385). اُريب ميانگين سال‌هاي تجرد در برآورد ميانگين سن ازدواج (تجربه‌اي از مطالعه‌ي ازدواج زنان ايران) ـ نامه‌ي انجمن جمعيت‌شناسي ايران ـ سال يكم ـ شماره‌ي 2 ـ صص 111-135.
كوششي، مجيد .(1378). بازنگري در روش نسبت P/F براي برآورد باروري در حال تغيير ـ نامه‌ي علوم اجتماعي ـ شماره‌ي 14 ـ صص 173-197. براي دسترسي به متن كامل اين مقاله اينجا كليك كنيد.
جوادخاني، حسين .(1385). تعديل و تصحيح سرشماري‌ها و ارزيابي آنها با نرم‌افزار PAS ـ مجموعه‌ي مقالات بررسي منابع آمارهاي جمعيتي با تاكيد بر سرشماري عمومي نفوس و مسكن: چالش‌ها و راهكارها ـ تهران: انتشارات مركز مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه.
نواللهي، طه، فاطمه ربيعي و نادر مطيع حق‌شناس .(1385). ارايه‌ي الگوي جديد در ارزيابي نتايج سرشماري نفوس كشور با استفاده از فنون جمعيت‌شناختي ـ مجموعه‌ي مقالات بررسي منابع آمارهاي جمعيتي با تاكيد بر سرشماري عمومي نفوس و مسكن: چالش‌ها و راهكارها ـ تهران: انتشارات مركز مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه.
كاظمي‌پور، شهلا، نادر مطيع حق‌شناس و ساحل طاهريان‌فرد .(1385). رويكرد توسعه‌اي در ارزيابي گزارش سن و جنس در سرشماري‌هاي عمومي كشور طي سال‌هاي 1365-1375 در شش استان منتخب كشور با استفاده از روش تلفيقي سازمان ملل و سيستم Logit ـ مجموعه‌ي مقالات بررسي منابع آمارهاي جمعيتي با تاكيد بر سرشماري عمومي نفوس و مسكن: چالش‌ها و راهكارها ـ تهران: انتشارات مركز مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه.
اسكافي، مريم، سيما صباغ مقدم و محمود رحماني .(1385). مقايسه‌ي شاخصهاي ويپل و مايرز در سرشماري‌هاي 1365و 1375 در بين استان‌هاي كشور ـ مجموعه‌ي مقالات بررسي منابع آمارهاي جمعيتي با تاكيد بر سرشماري عمومي نفوس و مسكن: چالش‌ها و راهكارها ـ تهران: انتشارات مركز مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه.
شريفي، منصور .(1385). روش استانداردسازي و تجزيه‌ي اختلاف در ميزان‌هاي عمومي: نمونه‌ي موردي ايران، سوئد و اتيوپي ـ مجموعه‌ي مقالات بررسي منابع آمارهاي جمعيتي با تاكيد بر سرشماري عمومي نفوس و مسكن: چالش‌ها و راهكارها ـ تهران: انتشارات مركز مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه.