گذار جمعيت‌شناختي در ايران (2)

گذار جمعيت‌شناختي در ايران (۲)

حاتم حسيني

روندهاي رشد ساليانه‌ي جمعيت

يافتن اطلاعات دقيق و معتبر در باره‌ي پيشينه‌ي تاريخي جمعيت ايران و روند ميزان‌هاي مواليد و مرگ‌ومير بسيار مشكل و گاهي غير ممكن است. از تحولات جمعيتي ايران در قرون و اعصار گذشته اطلاع چنداني در دست نيست و فقط براي قرن حاضر است كه مي توان آمار و ارقامي را گزارش نمود. به‌دست‌دادن اطلاعاتي دقيق از تغييرات و تحولات جمعيت ايران و مشخصه‌هاي آن در گذشته‌هاي دور دشوار و گاهي غيرممكن است. تلاش‌هاي ارزنده‌اي در اين راستا صورت گرفته است (عليزاده 1352، زنجاني و اماني 1356، مهاجراني 1367، زنجاني 1371، اماني 1374، سرايي 1370، 1372، 1376 ، كاظمي پور 1375). حجم زيادي از برآوردها مبتني بر حدس و گمان است. زنجاني (1371) مي‌گويد در شرايطي كه شمارش‌هاي دقيق جمعيتي معمول نباشد بحث درباره‌ي رقم واقعي جمعيت خالي از اشكال نيست، ولي اماني (1380) برآوردها را در حد مطلوب و مفيد ارزيابي كرده و بر اين باور است كه اطلاعاتي كه اين برآوردها بر پايه‌ي آنها صورت گرفته است دور از حقيقت نبوده و مي‌توان از آنها سود جست.

ادامه نوشته

گذار جمعيت‌شناختي در ايران (1)

گذار جمعيت‌شناختي در ايران (۱)

حاتم حسيني

مقدمه

تغيير و تحول ويژگي ذاتي جمعيت‌هاست. در طول تاريخ شناخته‌شده‌ي زندگي بشر بر روي كره‌ي زمين، جمعيتي را نمي‌توان پيدا كرد كه از تغيير و تحول در امان بوده باشد. فرآيند تغيير و تحول جمعيت در طول زمان واقع مي‌شود. جمعيت جهان در ميانه‌ي سال 2006، بيش از 7/6 ميليارد نفر گزارش شد (اداره‌ي مدارك جمعيت 2008: 7). اين رقم نشان مي‌دهد جمعيت جهان كه در ابتداي قرن بيستم 6/1 ميليارد نفر بود، كمي بيش از چهار برابر شده است. اين ميزان رشد در مقايسه با رشد جمعيت در طول 200000 سال زندگي انسان بر روي كره‌ي زمين كاملاً چشم‌گير است.

توجه:

به خاطر حجم بالاي مقاله و محدوديت‌هاي نرم‌افزاري در درج شكل‌ها در يك فايل، اين مقاله در دو بخش جداگانه ارايه مي‌شود. در بخش نخست، ضمن طرح نظريه‌ي گذار جمعيت‌شناختي به بررسي نيروهاي اصلي مؤثر بر گذار (باروري و مرگ‌ومير) و تغييرات آن در مقياس جهاني مي‌پردازم. در بخش دوم نيز تلاش مي‌كنم تا پديده‌ي گذار جمعيت‌شناختي در ايران و روند تغييرات نيروهاي اصلي آن را به بحث بگذارم. منابع استفاده شده در هر دو بخش در پايان بخش دوم خواهد آمد.

ادامه نوشته

محمّدكريم منصوريان (Mohammad Karim Mansoorian)

http://research.shirazu.ac.ir/faculty/More.asp?ID=392 

جمعيت، محيط زيست و توسعه در محيط‌‌هاي شهري

بخش جمعيت سازمان ملل متحد

مترجم: حاتم حسيني

شهرنشيني يكي از مهم‌ترين روندهاي جمعيت‌شناختي قرن 21 خواهد بود. در حقيقت، تقريباً تمام رشد جمعيت موردانتظار در طول سال‌هاي 2030-2000 در مناطق شهري جهان متمركز خواهد بود (سازمان ملل 2000). رشد، به‌ويژه در مناطق شهري كشورهاي كم‌تر توسعه‌يافته، سريع‌ و به‌طور متوسط سالانه 3/2 درصد خواهد بود، نرخ رشدي كه بر اساس ن هر 30 سال يك بار جمعيت دوبرابر خواهد شد. هرچند مناطق شهري سهم فزاينده‌اي از جمعيت جهان را دارا خواهند بود ولي نسبت افرادي كه در توده‌هاي شهري خيلي بزرگ زندگي مي‌كنند هنوز كوچك است، به‌طوري كه در سال 2000 تنها 3/4 درصد جمعيت جهان در شهرهاي با 10 ميليون نفر جمعيت و بيشتر زندگي مي‌كردند. برعكس، نسبتي از جمعيت جهان كه در شهرهاي كوچك زندگي مي‌كردند به‌طرز چشم‌گيري بزرگ‌تر است. برآورد شده است كه در سال 2000، 5/28 درصد جمعيت جهان در شهرهاي با كم‌تر از 1 ميليون نفر جمعيت سكونت داشته باشند (همان).

---

اين مقاله ترجمه‌ي بخشي از گزارش بخش جمعيّت سازمان ملل متّحد با عنوان  Population, Environment and Development مي‌باشد كه در سال ۲۰۰۱ چاپ و منتشر شده است.

ادامه نوشته

سوزان واتكينز (Susan C. Watkins)

http://www.ssc.upenn.edu/soc/People/watkinssusan.html

ژانگوي ژائو (Zhongwei Zhao)

http://adsri.anu.edu.au/people/zhongwei.php

كنت هيل (Kenneth Hill)

http://research.hopkinsglobalhealth.org/GlobalFacultyPage.cfm?global_faculty_id=945

 

درآمدي بر مطالعات جمعيتي

درآمدي بر مطالعات جمعيتي

نويسندگان: ديويد لوكاس و پاول مير

مترجم: حسين محموديان

اين كتاب با يك معرفي عمومي و غيررياضي رشته‌ي جمعيت‌شناسي، تصوير جامعي از حوزه و قلمرو اين رشته بر اساس ويژگي‌هاي بين‌رشته‌اي آن آماده مي‌سازد. ارجاع عمده‌ي كتاب به تجربيات نويسندگان در آسيا، آفريقا و اقيانوسيه مي‌باشد. اين كتاب در چهارده فصل سازمان يافته و در پايان هرفصل نيز منابع استفاده شده در آن فصل آورده شده است.

جمعيت و شهرنشيني در ايران

جمعيت و شهرنشيني در ايران

نويسنده: حبيب‌الله زنجاني

اين كتاب در دو فصل عمده نوشته شده است. در فصل اول با عنوان نظري به تغييرات جمعيت در ايران، نويسنده به بررسي روند تغييرات حجم و رشد جمعيت ايران از دو ديد تاريخي و آماري پرداخته و ضمن آن عوامل مؤثر بر رشد پايين جمعيت ايران را در گذشته‌هاي دور به بحث گذاشته و در نهايت ضمن بررسي چشم‌اندازهاي آينده‌ي جمعيت ايران موقعيت جمعيتي ايران را در بين كشورهاي اسلامي مورد بحث قرار داده است. تركيب سني و جنسي جمعيت موضوعات ديگري هستند كه در اين فصل به آن‌ها پرداخته شده است. در فصل دوم زنجاني عوامل عمده‌ي تغييرات جمعيت ايران يعني باروري، مرگ‌ومير و مهاجرت را به بحث و بررسي گذاشته است. اين كتاب براي نخستين بار در سال 1370 توسط مركز مطالعات و تحقيقات شهرسازي و معماري وزارت مسكن و شهرسازي چاپ و منتشر شد.

جمعيت‌شناسي جهان

جمعيت‌شناسي جهان

نويسنده: مهدي اماني

 جمعيت‌شناسي جهان موضوع كتابي است كه توسط انتشارات سمت در سال 1378 به چاپ رسيده است. اين كتاب در شش فصل جداگانه سازمان يافته و در آن نويسنده در فصل اول به موضوعاتي چون: طرح مساله‌ي شمارش جمعيت و سرشماري‌هاي جمعيتي، توزيع جغرافيايي جمعيت زمين، مجموعه‌هاي بزرگ جمعيتي و توزيع سني و جنسي جمعيت جهان پرداخته است. فصل دوم به پويايي‌شناسي جمعيت زمين اختصاص يافته است. در فصل سوم، نويسنده با اشاره به تاريخ پيدايش انسان بر روي زمين، گذار جمعيت‌شناختي در اروپا و انفجار جمعيت در جهان سوم را به بحث گذاشته است. در فصل چهارم اماني به بررسي چشم‌انداز آينده‌ي جمعيت زمين پرداخته و موضوعات مختلفي مثل شهرگرايي و شهرنشيني و سالخوردگي و پيري جمعيت زمين را مورد بحث قرار داده است. در فصل پنجم با عنوان جمعيت جهان و روند توسعه، موضوعات مختلفي چون سياست‌هاي جمعيتي در چين، كنفرانس‌هاي جمعيتي و جمعيت، منابع و محيط زيست با تاكيد بر مساله‌ي آب مورد بحث قرار گرفته است. نويسنده در فصل ششم به موضوع مهاجرت‌هاي بين‌المللي و مساله‌ي پناهندگي و جابجايي‌هاي اجباري جمعيت پرداخته است.

جمعيت، توسعه و بهداشت باروري

جمعيت، توسعه و بهداشت باروري

نويسندگان:

حبيب‌الله زنجاني، محمد ميرزايي، كامل شادپور، اميرهوشنگ مهريار

 

اين كتاب اگرچه براي دانشجويان درس جمعيت و تنظيم خانواده تهيه شده است، اما ضمن پوشش‌دادن بر سرفصل‌هاي درس مذكور، بحث از دايره‌ي جمعيت و تنظيم خانواده به گستره‌ي وسيع‌تر جمعيت، توسعه و بهداشت باروري سوق داده شده است. مؤلفان كتاب كه در زمينه‌هاي مختلف با هم همفكري و همكاري نزديك داشته‌اند، هريك در زمينه‌هاي تخصصي و موردعلاقه‌ي خويش به طرح موضوع پرداخته و مطالبي را تهيه و براي تاليف كتاب ارايه نموده‌اند. در فهرست مطالب كتاب و در ابتداي هر فصل نام مؤلفان هر قسمت آورده شده است.

ادامه نوشته

جمعيت: مقدمه‌اي بر مفاهيم و موضوعات

جمعيت: مقدمه‌اي بر مفاهيم و موضوعات

نويسنده: جان ويكس

مترجم: الهه ميرزايي

اين كتاب از پرتيراژترين و پرفروش‌ترين كتاب‌هاي جمعيت‌شناسي در دنياست كه در 5 بخش و 15 فصل به رشته‌ي تحرير درآمده و توسط شركت انتشاراتي Wadsworth منتشر شده است. هفت فصل‌ از اين كتاب توسط الهه‌ ميرزايي به زبان فارسي برگردانده شده و توسط انتشارات مؤسسه‌ي عالي آموزش و پژوهش مديريت و برنامه‌ريزي در سال 1385 چاپ و منتشر شده است. از ويژگي‌هاي بارز اين كتاب ارايه‌ي قانونمند موضوعات جمعيتي، تسلسل منطقي مطالب، رواني مسايل مطرح‌شده، برقراري ارتباط مستقيم با خواننده، جامع‌بودن مطالب، انجام تحقيقات گسترده در مورد هر موضوع و بالاخره پرهيز از حاشيه‌روي مي‌باشد.

فصل اول كتاب با يكسري مباني و مفاهيم اوليه‌ در زمينه‌ي جمعيت و جمعيت‌شناسي و ضرورت مطالعات جمعيتي آغاز مي‌شود. روند تغييرات حجم و رشد جمعيت زمين، توزيع جغرافيايي جمعيت جهان، تفاوت‌هاي منطقه‌اي در ميزان‌هاي رشد جمعيت موضوعات ديگري هستند كه در اين فصل به آن‌ها پرداخته شده است. فصل دوم به منابع داده‌هاي جمعيتي و استفاده‌كنندگان از آمارهاي جمعيت اختصاص يافته است. در فصل سوم، دكترين‌ها و نظريه‌هاي جمعيتي مورد بحث قرار گرفته است. فصل چهارم به موضوع مرگ‌ومير، تعيين‌كننده‌هاي آن، سنجه‌هاي مرگ‌ومير، جدول عمر، گذار اپيدميولوژيك و در نهايت تغييرات و تفاوت‌هاي منطقه‌اي در ميزان‌هاي مرگ‌ومير از دوران پيشامدرن تا عصر حاضر پرداخته است. در فصل پنجم نويسنده به معرفي مفاهيم و سنجه‌هاي باروري پرداخته و در فصل ششم روندها، سطوح و پاره‌اي از نظريه‌ها و مدل‌هاي باروري را مورد بحث قرار داده است. پرداختن به سومن تعيين‌كننده‌ي تغييرات جمعيت يعني مهاجرت موضوع فصل هفتم مي‌باشد.