تحولات باروري در ايران: شواهدي از چهار استان منتخب
محمدجلال عباسي شوازي، ميمنت حسيني چاووشي، پيتر مك‌دونالد، بهرام دلاور
چكيده
گزارش حاضر نتيجه‌ي تحقيقي است كه در طول سال‌هاي 1379 تا 1381 با همكاري دفتر سلامت خانواده و جمعيت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، بخش تحقيقات جمعيتي مؤسسه‌ي مطالعات و تحقيقات اجتماعي دانشگاه تهران و دپارتمان جمعيت‌شناسي دانشگاه ملي استراليا انجام شده و هدف از آن بررسي جامع علل و عوامل تغيير رفتار باروري در چهار استان گيلان، آذربايجان غربي، سيستان و بلوچستان و يزد بوده است. از ويژگي‌هاي بارز اين بررسي در مقايسه با تحقيقات ديگري كه در اين حوزه انجام شده اين است كه استان‌هاي موردبررسي علاوه بر برخورداري از ويژگي‌هاي متفاوت اقتصادي ـ اجتماعي و جمعيتي، از تركيب قومي و مذهبي متفاوتي نيز برخوردارند. بنابراين، در نوع خود از جمله تحقيقاتي است كه امكان بررسي جامع عوامل اقتصادي ـ اجتماعي، جمعيتي و قومي ـ فرهنگي مؤثر بر باروري را فراهم مي‌سازد. اين بررسي به صورت طولي انجام شده و نيمي از زناني را كه در پيمايش جمعيت و سلامت ايران[1] در استان‌هاي موردبررسي مصاحبه شده بودند را شناسايي و پس از 18 ماه از زمان برگزاري پيمايش جمعيت و سلامت دوباره مورد مصاحبه قرار داد. در اين بررسي هم‌چنين تلاش شده است تا علاوه بر گردآوري اطلاعات جمعيتي و بهداشتي، اطلاعات مختلفي در مورد ديدگاه و نگرش زنان در مورد باروري و تنظيم خانواده جمع‌آوري شود. با توجه به مجموع اين ويژگي‌ها، مي‌توان گفت بررسي حاضر امكان مطالعهي رفتارهاي باروري را در بسترهاي مختلف اجتماعي ـ فرهنگي فراهم نموده است. محققين در اين بررسي در جستجوي پاسخ به پرسش‌هاي زير بوده‌اند:
1) گذار باروري در ايران از چه زماني آغاز شده و چه مراحلي را طي كرده است؟
2) سطح و الگوي باروري در مراحل مختلف گذار چه تغييراتي داشته است؟
3) عوامل زمينه‌ساز گذار باروري در ايران كدام‌اند؟
4) و در نهايت اين‌كه آينده‌ي گذار باروري در ايران چگونه خواهد بود؟
در اين بررسي تلاش شده است ضمن برآورد و مقايسه‌ي رفتارهاي باروري در استان‌هاي موردمطالعه، عوامل مؤثر بر تفاوت‌ها و يا شباهت‌هاي رفتارهاي باروري مورد تجزيه‌و‌تحليل قرار بگيرد. اين بررسي از نوع تحقيقات علمي ـ كاربردي است كه نتايج آن علاوه بر پاسخ‌گويي به پرسش‌هاي محققين و جمعيت‌شناسان علاقه‌مند به تحولات جمعيتي در ايران، نتايج ارزشمندي نيز براي برنامه‌ريزان و سياست‌گذاران جمعيتي و بهداشتي در راستاي برنامه‌ريزي و اتخاذ يك سياست جامع بهداشتي و جمعيتي خواهد داشت.
نتايج اين بررسي در گزارش مفصلي با عنوان "تحولات باروري در ايران: شواهدي از چهار استان منتخب" در بهمن 1383 چاپ و منتشر شده است. علاقه‌مندان براي دسترسي و استفاده از نتايج اين بررسي مي‌توانند به دفتر انجمن جمعيت‌شناسي ايران واقع در دانشكده‌ي علوم اجتماعي دانشگاه تهران مراجعه نمايند.
[1] . Iran Demographic and Health Survey (IDHS)