پيامد كنترل شدید جمعيّت، سالخوردگي است

پيامد كنترل شدید جمعيّت، سالخوردگي است

 گفت­و­گوی سعید ارکان­زاده­ یزدی با دکتر حبیب­اللّه رنجانی

اشاره: مطلبی که از نظر می­گذرد عنوان مصاحبه­ای است که با همین عنوان در شماره­ی 1160 روزنامه­ی شرق به تاریخ 23 دی ماه 1389 چاپ شده است. دكتر حبيب‌الله زنجاني از اوّلين كساني است كه درباره­ی سالخورده­شدن جمعيّت ايران بر اثر كنترل شديد مواليد هشدار داده است. او پيش‌بيني مي‌كند اگر كنترل جمعيّت به همين ترتيب پيش برود، در يك دوره­ی 40ساله نزديك به 20 درصد جمعيّت را در مرحله­ی سالخوردگي قرار خواهند داد. به گفته­ی زنجاني پيامدهاي سالخوردگي بسيار سنگين است و تنها گروه سالمندان را دربرنمي‌گيرد بلكه اثرات سنگين‌تري را بر نظام درماني، اشتغال و سياست‌هاي تأمين اجتماعي برجا مي‌گذارد.

- هنگامي كه در اوايل دهه 60 مواليد در ايران افزايش يافت و رشد جمعيت فزوني گرفت، جامعه ايران چه وضعيتي داشت و چه مسائلي موجب افزايش جمعيت شد؟
در اوايل دهه 60 و حتي چند سال قبل از آنكه انقلاب اسلامي پيروز شد، نگرش‌هاي ديني در جامعه تقويت شد و فرصت بيشتري براي ظهور و بروز يافت. يكي از آن نگرش‌ها، فراهم شدن سهل‌تر ازدواج و به دنبال آن فرزندآوري بود. سياست‌هاي دولت در مورد توزيع كالاهاي ضروري نيز كه سهميه‌هايي را به تعداد نفرات خانوار تخصيص مي‌داد، نوعي يارانه و كمك‌هزينه‌اي بود كه مي‌توانست بخشي از بار سنگين هزينه‌هاي زندگي خانوارهاي پرعضو را تعديل كند. در كنار آنها شروع جنگ تحميلي و اعتقاد و الزام به پيروزي در آن، نياز درازمدت كشور به نيروي جوان را افزايش داد، و در حال و هوايي كه بسياري از عملكردهاي نظام قبلي نادرست اعلام شد، سياست‌هاي جمعيتي هم به محاق افتاد و سازمان مجري آن، يعني وزارت بهداشت و درمان فعاليت خود را متوقف يا بسيار محدود كرد كه همه اينها به علاوه عوامل متعدد ديگري، موجب افزايش باروري زنان و در نتيجه تعداد مواليد شد.

ادامه نوشته

ضرورت ادامه­ی کنترل جمعیّت: جاي نگراني از سالمندي نيست

ضرورت ادامه­ی کنترل جمعیّت: جاي نگراني از سالمندي نيست

حسین راغفر

اصلي‌ترين هدف از هر نوع برنامه‌ريزي اقتصادي- اجتماعي در هر جامعه‌اي نيل به توسعه (بخوانيد كسب قدرت) است كه از طريق توسعه ظرفيت‌ها و توانمند‌سازي (و در بسياري موارد كنترل) آحاد آن جامعه محقق مي‌شود. اين توانمندي مي‌تواند به اشكال مختلف متجلي شود. اما بدون ترديد توانايي غلبه بر محدوديت‌هايي كه تاثير منفي بر بهزيستي انسان‌ها دارند يك هدف عام و ‌پذيرفته‌شده در هر برنامه‌ريزي است. با اين فرض، هدف سياست‌هاي جمعيتي ارتقاي كيفيت زندگي جمعيت مورد مطالعه است. اين هدف راهنمايي اصلي براي ترغيب به رشد جمعيت يا كنترل و محدود‌سازي آن است. در بسياري از جوامع غربي به دليل رشد پايين جمعيت اين نگراني به وجود آمده است كه با سالمندي جمعيت اين جوامع و رشد پايين جمعيت به زودي اين كشور‌ها بايد تبديل به وارد‌كننده جمعيت متخصص از ساير نقاط دنيا به كشور‌هاي خود شوند. اين امر موجب نگراني سياسي، اقتصادي و اجتماعي براي اين كشورهاست. علت اين نگراني مشخص است. نيروي متخصص خارجي به دلايل مختلف نمي‌تواند نقطه اتكاي خوبي براي توسعه اقتصادي و رقابت در دنياي پيچيده آينده باشد و بنابراين مي‌تواند به نزول قدرت و جايگاه اقتصادي اين كشور منجر شود. از اين رو مي‌كوشند تا با ايجاد مشوق‌هايي جمعيت بومي خود را به باروري بيشتر ترغيب كنند. اين كشور‌ها از نظر تامين نياز‌هاي آموزش و پرورش با كيفيت مطلوب، آموزش‌هاي تخصصي و عالي، تامين خدمات سلامتي و بهداشتي مناسب، دسترسي به مسكن مكفي، ظرفيت‌هاي اشتغال براي كار شايسته مشكلي ندارند. نگراني آنها تنها كمبود نيروي انساني بومي براي تامين نياز‌هاي آينده اين جوامع است.جمعيت ايران با توجه به وضعيت اين دسته از كشور‌ها هنوز جمعيت جواني است كه جايي براي نگراني از سالمندي جمعيت حداقل تا دهه‌هاي آتي باقي نمي‌گذارد. نمودار‌هاي شماره 1و 2، تركيب جمعيتي ايران را به ترتيب در سال‌هاي 1375 و 1385 نشان مي‌دهد. جمعيت متولد دهه نخست انقلاب امروز سهم عمده‌اي از جمعيت 15 الي 64 سال جمعيت فعال كشور را تشكيل مي‌دهد.

ادامه نوشته

جمعيّت و جهاني­شدن

جمعيّت و جهاني­شدن

 سامنر جی لا کرویس و همکاران

مترجم: مریم مهرگان­فر

 در اين مقاله نویسنده تلاش کرده است تا نشان دهد که چگونه جهانی­شدن روند­هاي جمعيّتي را تحت تأثير قرار مي­دهد و از سوی دیگر، روندهاي جمعيّتي چگونه بر جهاني­شدن تأثير می­گذارند. جمعيّت­شناسان تلاش قابل­توجّهي در زمینه­ی اين­كه چگونه نيروهاي جهاني روندهای جمعيّتي را متأثّر مي­كند، چگونه گسترش سريع تكنولوژي ميزان باروري را كنترل و كاهش داده، و چگونه اشاعه سريع بين­المللي سلامت عمومي ميزان مرگ­و­مير را كاهش داده و چگونه تغيير ميزان درآمد، مشاكت زنان در بازار كار و ازدواج را تحت تأثير قرار مي­دهد، صورت داده­اند. بعضي جمعيّت­شناسان بر روي اين موضوع متمركزند كه چگونه افزايش جمعيّت جهان مي­تواند منابع را مصرف و به تحليل ببرد، ديگران بر روي اين­كه چطور جمعيّت بيش­تر جهان مي­تواند موج جديدي از ابداعات و نوآوري­ها را با توانايي جبران هزينه­هاي گفته­شده توليد كند، تأكيد مي­كنند. اين مقاله جهاني­شدن را طيّ سه دوره  از سال­هاي 1850 تا زمان حال بررسي مي­كند و توضيح مي­دهد كه بين سال­هاي 1850 تا 1914 جهاني­شدن اقتصاد به سمت ميزان بي­سابقه­اي از سرمايه، كار و يكپارچگي بازار توليد به وسيله­ی كاهش قيمت تجارت دريايي و زميني رهبري شد. سهم تجارت در توليد ناخالص داخلي در بسياري مناطق به استثنای آمريكاي لاتين افزايش يافت. مهاجرت نيز به ايالات متّحده افزايش يافت، امّا با شروع جنگ جهاني اوّل يك وقفه در جهاني­شدن ايجاد شد كه تأثير خود را در كار، سرمايه  و يكپارچگي بازار توليد و حتّي زندگي اجتماعي مردم در بسياري از كشور ها آشكار كرد. حدود 50 تا 70 ميليون نفر كاشانه­ی خود را طيّ جنگ ،نسل­كُشي يا قحطي از دست دادند. بعداز جنگ كشور هاي اروپايي و ژاپن شروع به تغيير  و كنترل سرمايه كردند.

ادامه نوشته

كارگروه تخصّصي باروري، بهداشت باروري و توسعه

كارگروه تخصّصي باروري، بهداشت باروري و توسعه

بخش جمعيّت سازمان ملل متّحد

باروري، بهداشت باروري و توسعه عناصر اصلي برنامه‌ي عمل كنفرانس بين‌المللي جمعيّت و توسعه (1994 قاهره) و نيز به عنوان اهداف توسعه ي هزاره‌ي سازمان ملل متّحد است. با درنظر گرفتن 44 کمیسیون جمعیّت و توسعه که در  روزهاي 11 تا 15 آوریل 2011 برگزار خواهد شد، بخش جمعيّت سازمان ملل متّحد اقدام به سازماندهي يك گروه كارشناسي تخصّصي براي بررسي مسايل درحال‌ظهور در اين حوزه‌ها به‌ويژه تأثير توسعه بر كاهش باروري، بهبود در دسترسي به خدمات تنظيم خانواده و ساير خدمات بهداشت باروري و كاهش نابرابري در بهداشت باروری نموده است. اعضاي اين گروه كارشناسي شامل آقاي آن بلنس، رخا مهرا، تي پاول شولتز و ديويد كنينگ هستند. هر يك از اين افراد به ترتيب به ارايه‌ي سخنراني در زمينه‌ي سهم تنظيم خانواده در كاهش مرگ‌وميرهاي مادران، هدف‌مندي فقر و نابرابري جنسيّتي در بهبود بهداشت مادران، تأثيرات بلندمدّت تجربه‌ي اجتماعي در متلب، بنگلادش 1996-1974  و پيامدهاي كلان اقتصادي تنظيم خانواده خواهند پرداخت.

سالخوردگي جمعيّت شاغل در بخش كشاورزي ايران: دلايل و پيامدها

سالخوردگي جمعيّت شاغل در بخش كشاورزي ايران: دلايل و پيامدها

محمّد رمضانيان

سالخوردگي جمعيّت شاغل در بخش كشاورزي ايران، يكي از مسايل مهمّ اين بخش مطرح بوده كه با توجّه به نقش بخش كشاورزي در اقتصاد ايران مي‌توان تأثير آن را در كلّ جامعه حدس زد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه جمعيّت شاغل در بخش كشاورزي ايران در مقايسه با ساير بخش‌ها سالخورده‌تر است كه در صورت تداوم روند اين سالخوردگي وضعيّت بخش كشاورزي در آينده نگران‌كننده خواهد بود. هم‌چنين نسبت جمعيّت شاغل بالاي 60 سال بخش كشاورزي، (در سال 1375) ۱/۲۱ درصد است، در حالي كه اين رقم براي دو بخش صنعت و خدمات به ترتيب ۹/۳ و ۲/۵ درصد است. اين موضوع بدان معناست كه نسبت سالخوردگان بخش كشاورزي به ترتيب بيش از 4 و 5 برابر نسبت سالخوردگان بخش‌هاي صنعت و خدمات است .يافته‌هاي اين تحقيق هم‌چنين نشان داده است كه مهاجرت‌هاي روستا به شهر از مهم‌ترين دلايل سالخوردگي شاغلان بخش كشاورزي است. مهم‌ترين نتايجي نيز كه سالخوردگي جمعيّت بخش كشاورزي به دنبال خواهد داشت عبارت است از: كاهش بهره‌وري، به خطر‌افتادن امنيّت غذايي، وابستگي كشور به موادّ غذايي و نياز به واردات اين مواد از خارج. اين مقاله در نشريه‌ي "اقتصاد كشاورزي و توسعه"، زمستان ۱۳۸۰، شماره‌ي ۹ (۳۶)، ۲۳۶-۲۰۷ چاپ شده است. براي دسترسي به فايل متن كامل مقاله به صورت پي دي اف، اينجا كليك كنيد و فايلي را كه با شمايل پي دي اف مشخّص شده است داونلود كنيد.

دريچه‌ي جمعيّتي ايران

دريچه‌ي جمعيّتي ايران

حسن سرايي

دريچه‌ي جمعيّتي به دوره‌اي اطلاق مي‌شود که در آن نسبت وابستگي سنّي در مقياسي که در تاريخ بي‌سابقه است، کوچک مي‌شود. اين دوره کوتاه است، ابتدا و انتهاي آن به طور تقريبي مشخّص است و در حدود چند دهه دوام مي‌آورد. جمعيت ايران در آستانه‌ي سرشماري سال 1385 وارد دريچه‌ي جمعيّتي شده است. دريچه‌ي جمعيّتي آن در حدود چهار دهه باز مي‌ماند و در حدود سال 1425 بسته خواهد شد. پس از بسته‌شدن دريچه‌ي جمعيّتي، جمعيّت ايران به سوي پيري مفرط و بي‌سابقه در تاريخ جمعيّتي کشور پيش خواهد رفت. در تاريخ جمعيّتي هر کشور "از جمله ايران" دريچه‌ي جمعيّتي يک بار باز مي‌شود و در زماني که باز است، فرصتي استثنايي براي تبديل اقتصاد در حال توسعه‌ي کشور به اقتصادي توسعه‌يافته فراهم مي‌کند؛ البتّه دريچه‌ي جمعيّتي خودکار نيست و خود به خود عمل نمي‌کند و بايد فعّال و هدايت شود. تبديل دريچه‌ي جمعيّتي به عنوان يک امکان بالقوّه به "موهبتي جمعيّتي" به عنوان يک فرصت بالفعل توسعه‌اي، مستلزم آمادگي،‌ سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي و اجراي درست برنامه‌هاست. ايران چند سالي است که به ظاهر بي‌تفاوت وارد دريچه‌ي جمعيّتي شده است. زمان به سرعت مي‌گذرد و اين دوره‌ي کوتاه به سرعت کوتاه‌تر مي‌شود؛ از اين رو، هرچه زودتر بايد مطالعات زمينه‌اي آغاز شود و از اين فرصت ايجادشده‌ي تاريخي و تکرارناپذير در جهت توسعه‌ي کشور استفاده شود.

اين مقاله در نشريه‌ي "برنامه‌ريزي رفاه و توسعه‌ي اجتماعي"، شماره‌ي ۱، زمستان ۱۳۸۸، صص ۴۵-۳۳ چاپ شده است.

پنج چالش آينده‌ي اقتصاد ايران

پنج چالش آينده‌ي اقتصاد ايران

مسعود نيلي

دكتر مسعود نيلي از اقتصاددانان مطرح كشور و طرّاح برنامه‌ي سوم توسعه با انتشار مقاله‌ي تحليلي نسبتاً مفصّلي، ضمن به تصوير‌كشيدن چالش‌هاي آينده‌ي اقتصاد ايران در حوزه‌ي اشتغال، بي‌رونقي، يارانه‌ها و واردات چيني نسبت به عدم‌ توجّه لازم به اين چالش‌ها هشدار داد. وي ضمن اشاره به ضرورت توجّه به ملاحظات "آينده‌نگري" در حوزه‌ي سياست‌گذاري، بر اين نكته انگشت گذاشته است كه اثرات بسياري از وقايع با تأخير ظاهر مي‌شود و در زمان بروز اين اثرات، سياست‌گذاران تنها مي‌توانند حالتي انفعالي داشته باشند. به اعتقاد دكتر نيلي، نگاه به آينده از منظر زمان حال، اين امكان را مي‌دهد كه در مواجهه با پديده‌ها، ابتكار عمل داشته باشيم و از بروز مشكلات غيرقابل كنترل جلوگيري كنيم. به باور نيلي آنچه اهميّت "آينده‌نگري" را مضاعف مي‌كند، امكان بررسي احتمال وقوع چند پديده به صورت هم‌زمان است. بنابراين، در وضعيّتي كه احتمال دارد چند پديده‌ي اجتماعي در آينده با هم‌زماني مواجه شوند، آينده‌نگري اين امكان را در اختيار مي‌گذارد كه اثرات هم‌افزايي آن‌ها بر همديگر از قبل مورد بررسي قرار گيرد.

ادامه نوشته

پاسخ‌هاي جمعيّت‌شناختي به تغييرات ناگهاني اقتصادي و محيطي

پاسخ‌هاي جمعيّت‌شناختي به تغييرات ناگهاني اقتصادي و محيطي

مجموعه‌ي مقاله‌هاي سمينار اتّحاديه‌ي بين‌المللي مطالعات علمي جمعيّت (IUSSP) با عنوان "پاسخ‌هاي جمعيّت‌شناختي به تغييرات ناگهاني اقتصادي و محيطي" كه در روزهاي 21 تا 23 ماه مه 2009 در ژاپن برگزار شد، به صورت آنلاين در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. اين مجموعه مقاله‌ها، در قالب پي دي اف و در 317 صفحه مشتمل بر شانزده مقاله در حوزه‌هاي مختلف جمعيّتي سازمان يافته است. براي دسترسي به فايل متن كامل اين مجموعه به صورت فشرده، اينجا كليك كنيد. چنانچه قصد نداريد فايل كامل اين مجموعه از مقاله‌ها را داونلود كنيد، بر روي لينك كليك كنيد تا از عنوان مقاله‌هاي چاپ‌شده در اين مجموعه اطّلاع حاصل نماييد. وقتي مقاله‌ي مورد نظرتان را انتخاب نموديد، روي عنوان آن كليك كنيد و به اين ترتيب، آن را بر روي رايانه‌ي شخصي خود ذخيره كنيد.

نرخ باروري و ميزان مشارکت زنان در نيروي کار: مطالعه‌ي موردي کشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا

نرخ باروري و ميزان مشارکت زنان در نيروي کار: مطالعه‌ي موردي کشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا

ميثم موسايي، نادر مهرگان، روح‌اللّه رضايي

چكيده

امروزه پرداختن به موضوعات زنان، مطالعه‌ي نقش آنان در اجتماع و نحوه‌ي اثرگذاري و اثرپذيري آنان از متغيّرهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي مورد توجّه و استقبال فراواني قرار گرفته است. مطالعه‌ي آمارهاي موجود در اين زمينه نيز بيانگر توجّه بيش‌تر جوامع به اين گروه اجتماعي و مشارکت بيش‌تر آنان در عرصه‌هاي مختلف است؛ به طوري که شاهد افزايش مشارکت زنان در نيروي کار و کاهش در نرخ‌هاي باروري مي‌باشيم. از اين رو با توجّه به اهميّت موضوع، در اين مقاله به تبيين رابطه‌ي علّي بين نرخ باروري و نيروي کار زنان پرداخته شده است. گروه کشورهاي مورد مطالعه کشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا هستند. هم چنين اين مطالعه طيّ دوره 1980-2004 صورت گرفته است. در اين زمينه مي‌توان به دو ديدگاه موجود اشاره نمود. در ديدگاه اوّل، اعتقاد بر کاهش ميزان مشارکت زنان در نيروي کار در اثر افزايش نرخ‌هاي باروري است، امّا در ديدگاه دوّم، افزايش ميزان مشارکت زنان در نيروي کار موجب کاهش نرخ‌هاي باروري مي‌شود. به منظور مطالعه‌ي اين دو ديدگاه از آزمون علّيّتي هيسائو استفاده شده است. نتايج نشان مي‌دهند که در کشورهاي مورد مطالعه از جمله ايران، رابطه‌ي علّي دوطرفه برقرار است بدين معنا که افزايش در نرخ‌هاي باروري مي‌تواند موجب کم‌شدن نيروي کار زنان و در نتيجه کاهش مشارکت آنان در نيروي کار شود. از سوي ديگر، با افزايش اشتغال زنان و حضور بيش‌تر آنان در عرصه‌هاي اقتصادي، نرخ‌هاي باروري نيز کاهش خواهد يافت. اين مقاله در نشريه‌ي "پژوهش زنان"، دوره‌ي ۸، شماره‌ي ۲، تابستان ۱۳۸۹، صص ۶۸-۵۵ چاپ شده است. براي دسترسي به فايل متن كامل مقاله به صورت پي دي اف، اينجا كليك كنيد.

اشتغال زنان در ایران؛ دورنما، چالش‌ها

اشتغال زنان در ایران؛ دورنما، چالش‌ها
 
نیلوفر برکت

در دو قرن اخیر، جهان، شاهد پدیده اجتماعی ـ اقتصادی جدیدی به نام مشارکت زنان در بازار کار بوده است. این رخداد، پیامد تغییر و تحوّلات اساسی در رویکردهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جوامع بشری به مسئله زنان و کار بوده است. در کل، دو سوم کارهای انجام شده در جهان را زنان ـ‌‌که نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهندـ، به عهده دارند. چنانچه به استعدادهای بالقوّه این پتانسیل قوی ـ‌که انواع مختلف کارها را چه به صورت رسمی و چه غیررسمی انجام می‌دهندـ‌، توجّه شود، می‌تواند آن را به یکی از بزرگ‌ترین منابع سرمایه‌گذاری برای کشورهای در حال توسعه تبدیل کند.

ادامه نوشته

جمعیّت متناسب و توسعه

جمعیّت متناسب و توسعه

غلام رضا پرهیزگار

قرن بیستم، آبستن نظریاتی مختلف در باب توسعه است. درباره این نظریات، میزان اعتبار آنها و پیامدهایشان، سخن، بسیار رفته است. دیگر آن که در توسعه به اموری مختلف توجه کرده اند و رابطه آنها را با توسعه سنجیده اند. از جمله این امور، «جمعیت» است که برنامه ریزان توسعه، اگر شناخت درستی از آن و پیامدهایش آن نداشته باشند، نمی توانند به الگویی مناسب برای توسعه دست یابند. در این باره، مبحث «جمعیت متناسب» را مطرح کرده اند که ما در این مقاله، تلاش می کنیم تصوّری از «جمعیت متناسب» ارائه دهیم؛ امّا پیش از آن به توضیحی درباره ارتباط میان جمعیت و توسعه می پردازیم.

ادامه نوشته

موضوع کنترل جمعیّت و تنظیم خانواده

موضوع کنترل جمعیّت و تنظیم خانواده

گفت‌و‌گو با حسين محموديان

حسين محموديان دانشيار جمعيّت‌شناسي و فارغ‌التّحصيل دوره‌ي‌ دكتري جمعيّت‌شناسي از دانشگاه ملّي استراليا مي‌باشند. ايشان چند سال است كه مديريّت گروه جمعيّت‌شناسي دانشگاه تهران و نيز مديريّت پروژه‌ي "جمعيّت و توسعه‌ي" صندوق جمعيّت سازمان ملل متّحد در ايران را به عهده دارند. متن اين مصاحبه در مجلّه‌ي حوراء، شماره‌ي ۲۴، فروردين و ارديبهشت ۱۳۸۶ چاپ شده است.

ادامه نوشته

جمعیّت، اشتغال و توزیع درآمد

جمعیّت، اشتغال و توزیع درآمد

آنچه در پی می‌آید مشروح میزگرد علمی با عنوان "جمعیّت، اشتغال و توزیع درآمد" از سری برنامه‌های همایش "پنجاه سال برنامه‌ریزی توسعه در ایران" است که با حضور آقایان: محمّد علی‌زاده (کارشناس برجسته‌ي جمعیّتی سازمان برنامه و بودجه)، میرزایی (عضو هیأت علمی دانشگاه علاّمه طباطبایی) و محمّدرضا یوسفی (عضو هیأت علمی دانشگاه مفید) در تاریخ 19/11/77 در دانشگاه مفید قم برگزار گردیده است.  متن كامل اين سخنراني‌ها در فصل‌نامه‌ي مفيد، شماره‌ي ۱۷ چاپ شده است.

ادامه نوشته

افزايش جمعيّت مثبت يا منفي است؟

افزايش جمعيّت مثبت يا منفي است؟

مناظره: محمّدجواد محمودي و حسين راغفر

حسین راغفر، استاد دانشگاه و از منتقدان طرح افزایش جمعیّت به همراه محمودي، رييس مركز مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيّتي آسيا و اقيانوسيه به عنوان مدافع طرح مذکور مناظره‌ای در خصوص نظر ريیس‌جمهور مبني بر افزايش جمعيّت برگزار کردند. در این مناظره که در دفتر روزنامه‌ي تهران امروز برگزار شد، راغفر تأکید کرد که افزایش جمعیّت فقر را تشدید می‌کند. او افزود: بايد سياست‌هايي تعبيه شود كه نتايج آن‌ها منجر شود به ‌اين‌كه مردم متقاعد شوند كه آينده‌ي زندگي خود و فرزنداني كه توليد خواهند كرد، تضمين شده است. اگر مردم دچار نگراني و اضطراب و ناامني نسبت به آينده‌ي خود و خانواده باشند، طبيعتاً در واكنش به آن كنترل جمعيّت را ادامه خواهند داد. طبيعي است كه نمي‌توانند به فرزندان‌شان برسند و پذیرش هزینه‌ي بچّه‌دار‌شدن مشکل خواهد بود. محمودي، هم در دفاع از افزایش جمعیّت گفت: ميزان باروري كل (متوسّط تعداد بچّه‌هاي زنده‌اي كه يك مادر در طول دوره‌ي باروري به دنيا مي‌آورد) به زير دو بچّه كاهش يافته و اين به معني كاهش تدريجي جمعيّت و نهايتاً انقراض نسل است.

ادامه نوشته

تنظيم خانواده، طرحي براي امروز و هميشه

تنظيم خانواده، طرحي براي امروز و هميشه

مترجم: مرجان یشایایی

چند قدم تا انفجار

صندوق جمعيت سازمان ملل متّحد (UNPF) در سال 2007 پيش‌بيني کرده بود که تا سال 2008 بيش از نيمي از جمعيت 7/6 ميلياردي جهان، يعني در حدود 3/3 ميليارد نفر، ساکن شهرها خواهند بود و اين جمعيت تا سال 2030، يعني 20 سال ديگر، به 5 ميليارد خواهد رسيد. ساکنان آينده شهرها بيشتر مردم فقيري هستند که آينده آنها، آينده شهرهايي که هر روز در کشورهاي در حال توسعه گسترش مي‌يابند و آينده کل جامعه بشري، بستگي به تصميماتي دارد که براي رويارويي با اين مساله گرفته شود....

هر‌چند جمعيت شهري در طول قرن بيستم با سرعتي فزاينده از 220 ميليون به 8/2 ميليارد نفر رسيد، جمعيت‌شناسان پيش‌بيني مي‌کنند جمعيت شهري با سرعتي بيش از گذشته بين سال‌هاي 2000 تا 2030، به خصوص در شهرهاي آسيايي و آفريقايي به دو برابر افزايش يابد. تا سال 2030، 81 درصد جمعيت شهرنشين جهان در شهرهاي کشورهاي در حال توسعه اقامت خواهند داشت که از مجموع جمعيت چين و ايالات متحده بيشتر است.

ادامه نوشته

تحوّلات نیروی انسانی و توسعه‌ي پایدار

تحوّلات نیروی انسانی و توسعه‌ي پایدار

رضا رسولی، ارژنگ امیرخسروی، محمّدجواد محمودی

چكيده

موضوع اشتغال یکی از مسائل عمده‌ي همه‌ي دولت‌مردان کشورهای جهان و پژوهشگران ذیربط است عوامل متعدّدی در اشتغال و توسعه‌ي آن مؤثّرند که شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی، آموزشی، تکنولوژیکی، برنامه‌ریزی، بهره‌وری، زیرساخت‌ها، مفاسد اجتماعی، اتوماسیون، منابع در دسترس و ... است. در بررسی وضعیّت اشتغال کشور علاوه بر این‌ها بایست مباحث شغل، فعّالیت، سمت در شغل، بیکاری و ابعاد آن، فساد وارداتی، تبهکاری‌ها و ده‌ها مبحث دیگر هم‌زما ن مورد بحث قرار گیرند. بررسی حاضر نشان می‌دهد که ابعاد بیکاری در کشور گسترده‌تر از آن چیزی است که رسماً اعلام می‌شود، عامل جمعیّت در عرضه‌ي بیش‌تر نیروی انسانی تأثیر مثبت داشته است در حالی‌که عامل میزان فعّالیت به جز در دهه‌ي 1385ـ 1375با تأثیر منفی موجب کاهش جمعیّت فعّال کشور شده است. آموزش به عنوان پل بین آموزشگاه و کارگاه، خود با مسائل عدیده‌ای روبرو است که از اهمّ آن‌ها عدم توازن بین عرضه‌ي محصولات آموزشی (فارغ‌التّحصيلان)  و تقاضای آن است. هم‌چنین کیفیّت آموزش با واقعیّت‌های کاری افراد متفاوت است که موجب وارد‌شدن ضرر و زیان بزرگی به اقتصاد کشور می‌گردد. اين بررسي نشان می‌دهد که بر خلاف روند توسعه در نقاط دیگر کارگاه‌های کوچک و متوسّط در بعد از پیروزی انقلاب افزایش یافته است.

اين مقاله در نشريه‌ي "فصل‌نامه‌ي جمعيّت"، بهار و تابستان ۱۳۸۶، شماره‌ي ۵۹ و ۶۰، صص ۶۰-۱ چاپ شده است. براي دسترسي به فايل متن كامل مقاله به صورت پي دي اف، لينك زير را كليك كنيد. آنگاه، فايلي را كه با شمايل پي دي اف و با عنوان بخش اوّل مشخّص شده است كليك كنيد و آن را بر روي رايانه‌ي شخص‌تان ذخيره نماييد.

http://www.sabteahval.ir/DeskTopModules/Magazines/showMagazine.aspx?id=4&mID=1981

ارزيابي نحوه‌‌ي مديريّت توسعه در ايران

ارزيابي نحوه‌‌ي مديريّت توسعه در ايران

يارمحمّد قاسمي

چكيده

در اين مقاله به تحليل نظري يكي از مهم‌ترين مسايل مرتبط با توسعه در ايران، يعني مديريّت توسعه پرداخته‌ شده است. از آنجا كه به باور نويسنده قريب به يك قرن است كه پيشگامان مدرنيته در كشور عموماً و مديريّت توسعه بالاخص، مكتب نوسازي را آگاهانه يا غافلانه، در امر توسعه الگوي خود قرار داده‌اند، از اين رو ابتدا مباني نظري و روش‌شناختي اين مكتب را مطرح و سپس با نقد آن، به معرّفي چهارچوب نظري خود كه مبتني بر رويكرد هابرماس است پرداخته است. بر اساس اين تحليل نظري مهم‌ترين ويژگي مديريّت توسعه در ايران، تكيه بر بخش سخت‌افزاري وارداتي و غفلت از بُعد نرم‌افزاري توسعه (بُعد اجتماعي ـ سياسي و فرهنگي) است. انتخاب اين رويه، باعث گرديده كه زيست‌جهان اجتماعي تحت تسخير سيستم درآيد و به تدريج آثار زيانبار خود را به صورت افزايش آسيب‌ها و جرايم اجتماعي نشان دهد.

اين مقاله در ‌نامه‌ي "علوم اجتماعي"، بهار ۱۳۸۷، دوره‌ي ۳۳، شماره‌ي ۳۳، صص ۱۸۵-۱۶۳ چاپ شده است. براي دسترسي به فايل متن كامل مقاله به صورت پي دي اف، لينك زير را كليك كنيد. آن‌گاه، رو به روي عنوان مقاله‌ي مذكور، گزينه‌ي دريافت فايل را كليك كنيد و به اين ترتيب فايل مقاله را ذخيره نماييد.

http://journals.ut.ac.ir/page/issue-main-page.html?issueId=1000263

درباره‌ي روش‌هاي تعريف و سنجش فقر

درباره‌ي روش‌هاي تعريف و سنجش فقر

ناصر موفّقيان

چكيده

اين مقاله با اشاره به معاني گوناگون و تعاريف متفاوتي كه از واژه‌ي فقر در زبان‌هاي مختلف ارائه شده و هم‌چنين با تشريح و تأكيد بر دو مفهوم فقر مطلق و فقر نسبي، بر اين باور است كه گسترش روزافزون انديشه‌ي "نسبي" بودن مفهوم فقر و بنابراين، گسترش فزاينده‌ي تعاريف و روش‌هاي سنجش فقر نه فقط مقايسه‌هاي بين‌المللي را دشوار مي‌كند بلكه اجماع كارشناسان در زمينه‌ي فقرزدايي را نيز تعليق به محال مي‌سازد. در مقاله، مسأله‌ي "نيازهاي فيزيولوژيكي پايه" نيز مورد توجّه قرار گرفته و ضمن بيان. هم‌چنين تعريف كلاسيك بانك جهاني در مورد پديده‌ي فقر، به عنوان "نقطه‌ي شروع" و تعريف دقيقي براي "فقر مطلق"، تصريح مي‌گردد كه نيازهاي فيزيولوژيك براي هر فرد، حتّي اگر كاملاً يكسان نباشد، دست‌كم قابل تشخيص و سنجش است. "ابهامات سنجش پولي فقر" از ديگر مقوله‌هاي مورد بحث در مقاله است چنين به نظر مي‌رسد كه چه در مورد عرضه‌ي مفهوم واحدي از فقر، و چه در مورد ابزارهاي سنجش فقر، هنوز با چندگانگي و رويكردهاي متنوّعي سروكار داريم كه هر يك از آن‌ها، ويژگي‌ها، مزايا و نقاط ضعف و قوّت خاص خود را دارد. در ادامه، شاخص "ضريب جيني" تشريح و يكي از موارد استفاده از آن در سطح اقتصاد كلان با استفاده از يك بررسي موردي در ايالات متّحده تبيين مي‌شود. اين نوشتار در انتها، استاندارد نيازهاي فيزيولوژيكي پايه را براي تعيين و تعريف خطّ فقر توضيح مي‌دهد و مي‌پرسد: "نيازهاي فيزيولوژيكي" آدميان، به عنوان موجوداتي طبيعي، در زمينه‌هايي چون پزشكي، داروسازي، بهداشت و درمان و حتّي روان‌شناسي باليني با اجماع جهاني مواجه شده، پس مباحث مقاله تشريح مي‌شود. چرا در مورد فقرزدايي و مبارزه با محروميّت و آسيب‌پذيري چنين نباشد؟

اين مقاله در "فصل‌نامه‌ي تأمين اجتماعي"، سال پنجم، شماره‌ي دوّم، فصل‌نامه‌ي شماره‌ي ۱۳، صص ۴۴-۲۳ چاپ شده است. براي دسترسي به فايل متن كامل مقاله به صورت پي دي اف، لينك زير را كليك كنيد.

http://ssri.ir/uploads/1_15_PovertyMeasurement13.pdf

بحران سالخوردگي در كشورهاي كم‌تر توسعه يافته: مصرف يا توليد؟

بحران سالخوردگي در كشورهاي كم‌تر توسعه يافته: مصرف يا توليد؟

محمود مسكوب

مترجم: ميترا آذرهوش

چكيده

در اين مقاله، اقتصاد سالخوردگي در ادبيات توسعه تبيين مي‌شود و با اشاره به مبحث اقتصاد سالخوردگان جمعيّت، مفهوم سالخوردگي فردي و وابستگي سالخوردگان، مورد مطالعه قرار مي‌گيرد و هم‌چنين بهره‌جويي از سنّ بازنشستگي و سنّ فعّال افراد براي بيان توانايي بهره‌بري سالخوردگان نيز تشريح مي‌گردد. علاوه بر اين، پاسخ به اين پرسش كه آيا فرايند سالخوردگي جمعيّت بر مصرف كل مي‌افزايد يا از آن مي‌كاهد، و الگوي اقتصاد نئوكلاسيك (مصرف و پس‌انداز) نيز مورد توجّه قرار مي‌گيرد. اين نوشتار، بحران پيري جمعيّت را "بحران عدم تعادل بين جمعيّت در سنّ اشتغال و جمعيّت پير" مي‌داند و سالخوردگي فردي و جمعي را مسأله‌اي متأثّر از جنسيت ارزيابي مي‌كند. در ادامه و با توجّه به اين نكته كه سرعت افزايش نسبت سالخوردگان به كلّ جمعيّت در كشورهاي كم‌تر توسعه يافته، بيش از سرعت رشد جمعيت در سن اشتغال است، نتيجه گرفته مي‌شود كه نسبت تعداد سالخوردگان به تعداد افراد در سنّ اشتغال نيز در حال افزايش است. درصد جمعيّت در سنّ اشتغال تا سال 2020 و 2050 نيز برآورده شده است. آنگاه عوامل مؤثّر در سهم مشاركت افراد سالخورده در نيروي كار، پيامدهاي اقتصادي- اجتماعي سالخوردگي جمعيّت، و در پايان، الگوهاي اقتصادي غير نئوكلاسيك (ماركسيستي، كينزي و پست كينزي) مبتني بر توليد، بهره‌وري و رشد، و تأثيرات آن بر مقوله‌ي سالخوردگي جمعيّت و اشتغال، ارزيابي و تشريح مي‌گردد.

اين مقاله در "فصل‌نامه‌ي تأمين اجتماعي"، سال چهارم، شماره‌ي ۱۱، صص ۸۷-۵۷ چاپ شده است. براي دسترسي به فايل متن كامل مقاله به صورت پي دي اف، لينك زير را كليك كنيد.

اشتغال، محور اساسي تأمين اجتماعي

اشتغال، محور اساسي تأمين اجتماعي

حسن طايي

چكيده

مقاله با توجه به محوريّت اشتغال براي تأمين هزينه‌هاي رفاهي، تحوّلات جمعيّتي و گروه‌هاي سنّي در 50 سال گذشته را بررسي مي‌كند. در ادامه، تطابق رشد جمعيّت با رشد اقتصادي، تحليل و گفته مي‌شود: بار معيشت، مانع از "ارتباط بين جمعيّت و توسعه در سطح كلان" در ايران شده است. تغييرات بار تكفّل و تفاوت‌هاي كيفي آن با گذشته نيز تبيين و گفته شده است: اقتصاد ايران با شكاف و عدم تعادل رو به تزايد در بازار كار مواجه است. جمعيّت شاغل كشور و چالش‌هاي پيش‌روي آن نيز در ادامه‌ي مطلب، بررسي مي‌شود. سطح تحصيلي، گروه فعّاليت، گروه شغلي، و وضع شغلي، ازجمله محورهايي است كه در بخش "چالش‌هاي دروني"، و بيكاري تكنولوژيك و جهاني‌شدن، موضوعاتي هستند كه دربخش "چالش‌هاي بيروني" مورد توجّه و تبيين واقع شده‌اند. هم‌چنين با تشريح ويژگي‌هاي بازار كار آينده و تغيير و تحوّلات آن به لحاظ ويژگي‌هاي انساني، اقتصادي و اجتماعي، مؤلّف دگرگوني‌هاي فراوان ناشي از آن را در بازار كار آينده ايران توضيح داده است.

اين مقاله در "فصل‌نامه‌ي تأمين اجتماعي"، سال چهارم، شماره‌ي ۱۱، صص ۳۰-۱۷ چاپ شده است. براي دسترسي به فايل متن كامل مقاله به صورت پي دي اف، لينك زير را كليك كنيد.