حاشيه‌نشيني؛ ناهنجاري‌هاي شهري و راه‌كارهاي تعديل آن موردشناسي كريم‌آباد زاهدان
حاشيه‌نشيني، ناهنجاري‌هاي شهري و راه‌كارهاي تعديل آن: موردشناسي كريم‌آباد زاهدان
عيسي ابراهيم‌زاده، فرامرز بريماني، يوسف نصيري
چكيده
گسترش فيزيکي نابسامان و بي‌رويه‌ي شهرها يکي از مشکلات شهر و شهرنشيني جهان سوّم در دوران معاصر مي‌باشد، به طوري که طيّ فرآيندي مداوم محدوده‌هاي فيزيکي و فضاهاي کالبدي شهر در جهات عمودي و افقي به لحاظ کمّي و کيفي رشد مي‌يابد و اگر اين روند سريع و بي‌برنامه باشد به ترکيبي نامتناسب از فضاهاي شهري مشکل‌زا خواهد انجاميد. لذا يکي از علل شکل‌گيري اين روند و هم‌چنين يکي از مهم‌ترين پيامدهاي آن حاشيه‌نشيني شهري است. جريان توسعه‌ي شهري در ايران طيّ سي سال گذشته باعث گرديد که جمعيّت شهرنشين بالغ بر دو برابر گردد و عملاً سرعت آن از ظرفيّت و توانايي دولت و شهرداري‌ها در فراهم‌نمودن زير‌ساخت‌ها، ارائه‌ي خدمات و ايجاد اشتغال شهري به شدّت پيشي گيرد.
شهر زاهدان نيز به عنوان بزرگ‌ترين شهر در جنوب شرق ايران يکي از بي‌قاعده‌ترين روندها در گسترش فيزيکي شهري را طيّ سه دهه‌ي گذشته دارا بوده است، به طوري که از 93740 نفر در سال 1355 جمعيّت آن به 532270 نفر در سال 1382 افزايش يافته و در واقع به طور متوسّط سالانه ۶/۶ درصد رشد داشته و در حال حاضر حدود 3/1 از جمعيّت شهري آن حاشيه‌نشين مي‌باشند. در عين حال بخش زيادي از جمعيّت آن در فقر و بيکاري مطلق به سر مي‌برند، که اين امر منجر به افزايش سکونت‌گاه‌هاي غيررسمي و ناهنجاري‌هاي فضايي ـ کالبدي در سطح شهر گرديده است.
کريم‌آباد در شرق زاهدان يکي از نواحي حاشيه‌نشين اين شهر است که بر اساس نتايج حاصل از نمونه‌گيري ميداني نگارندگان حدود 35 درصد جمعيّت آن را مهاجرين افغاني و 65 درصد آن را نيز مهاجران روستايي که از ساير نواحي استان سيستان و بلوچستان به زاهدان آمده‌اند، تشکيل مي‌دهد. عمده‌‌ي جمعيّت ساکن در کريم‌آباد (58 درصد) به دليل پايين‌بودن سطح سواد و مهارت در بخش غيررسمي اقتصاد، جذب و به شغل‌هاي کاذب و انگلي رو آورده‌اند. سرانه‌ي فضاي مسکوني 17 و جمع سرانه‌هاي شهري کريم‌آباد ۲/۲۷ متر مربع مي‌باشد و در عين حال 76 درصد خانوارها تنها در يک يا دو اتاق زندگي مي‌کنند. ۷/۸۰ درصد واحدهاي مسکوني فاقد پروانه‌ي ساختمان مي‌باشند. هم‌چنين وجود مسيرهاي روباز فاضلاب و فضاهاي غيربهداشتي در سطح شهر که منجر به شيوع انواع بيماري‌ها گرديده از ديگر آثار فضايي ـ کالبدي حاشيه‌نشيني در اين ناحيه‌ي شهري است. نتايج حاصل از اين تحقيق ضرورت به‌سازي و توانمندسازي محلّات حاشيه‌ي شهري را نشان داده و به راهکارهاي آن خصوصاً در مورد کريم‌آباد زاهدان پرداخته شده است.
اين مقاله در نشريه‌ي "جغرافيا و توسعه"، شماره‌ي پياپي ۳، بهار و تابستان ۱۳۸۳، صص ۱۴۳-۱۲۱ چاپ شده است. براي دسترسي به متن اصلي مقاله به صورت فايل پي دي اف لينك http://sid.ir/fa/ViewPaper.asp?ID=29690&varStr=7;ابراهيم%20زاده%20عيسي,بريماني%20فرامرز,نصيري%20يوسف;جغرافيا%20و%20توسعه;بهار%20و%20تابستان%201383;2;پياپي%203;121;143 را كليك كنيد.