كاربرد برنامه‌ي رايانه‌اي SINGAGE در ارزيابي ترجيح رقمي در سرشماري‌ها

حاتم حسيني

اشاره

در مواردي كه دقّت و توجّه كافي در گزارش سن به مأمور سرشماري وجود ندارد، نوعي تمايل خودبخودي و غيرعمدي به رُند‌كردن سن به سنين منتهي به ارقام خاصّي وجود دارد. معمولاً تمايل به رُندكردن سن به سنين منتهي به صفر و پنج بيش‌تر از ساير سنين است. شاخص ويپل (Whipple Index) براي اندازه‌گيري اين تمايل و مقايسه‌ي ميزان آن در موارد مختلف به‌كار مي‌رود.

ويپل در محاسبه‌ي اين شاخص سنين 23 تا 62 ساله را مبناي محاسبات قرار داده و توجيه او اين است كه در اين گستره‌ي سنّي تمايل به رُندكردن خودبخودي و طبيعي‌تر از سنين قبل و بعد از آن است. اين شاخص به وسيله‌ي كسري كه صورت آن پنج برابر مجموع افرادي كه در گستره‌ي سنّي 23 تا 62 قرار داشته و سنّ آن‌ها به ارقام صفر يا پنج ختم مي‌شود و مخرج آن مجموع افراد 23 تا 62 ساله است، به دست مي‌آيد. معمولاً حاصل اين كسر را در عدد 100 ضرب مي‌نمايند (رابطه‌ي 1).

به طور تئوريك و قراردادي چنانچه هيچ‌گونه تمايلي در رُند‌كردن سن به سنين مختوم به صفر و پنج وجود نداشته باشد و سن به طور دقيق اظهار شود، مقدار اين شاخص بايستي معادل رقم 100 باشد. هر چه اين شاخص از رقم 100 بيش‌تر شود، بيانگر تمايل بيش‌تر به رُندكردن سن به ارقام مختوم به صفر و پنج است. چنانچه تمام سنين به ارقامي كه به صفر و پنج مختوم مي‌شوند اظهار شوند، اندازه‌ي شاخص رقم 500 خواهد شد. به اين ترتيب بايد گفت كه شاخص ويپل بين حدّاقل 100 و حدّاكثر 500 نوسان دارد كه معمولاً نتيجه‌ي شاخص ويپل رقمي بين اين دو حد مي‌باشد (ميرزايي 1385: 46-44).

محاسبه‌هاي لازم براي ارزيابي ترجيح ارقام صفر و 5 در سرشماري را با استفاده از شاخص ويپل مي‌توان به كمك صفحه‌ي گسترده‌ي  SINGAGE كه خود از مجموعه‌ي نرم‌افزار PAS مي‌باشد، انجام داد. براي دسترسي به فايل اين صفحه‌ي گسترده و چگونگي استفاده از آن، لينك http://profs.basu.ac.ir/h-hoseini/index.php?L=CoInfo&Id=1355 را كليك كنيد تا به اين ترتيب وارد صفحه‌ي شخصي اين‌جانب در پورتال استادان دانشگاه بوعلي و صفحه‌ي مربوط به درس كاربرد جمعيّت‌شناسي شويد. پس از آن، در منويي كه به عنوان مراجع درس مشخّص شده است (شكل 1). بر روي شمايل    در شكل ۱ رو به روي گزينه‌ي فايل‌هاي مربوطه راست كليك كنيد و سپس گزينه‌ي Save Target As را فشار دهيد. در مرحله‌ي بعد از شما سئوال مي‌شود كه مي‌خواهيد فايل موردنظر را با چه اسمي و كجا ذخيره كنيد. بهتر است همان نام SINGAGE را براي فايل موردنظر انتخاب كنيد و پس از تعيين مسير ذخيره‌ي فايل، دكمه‌ي Save را كليك كنيد. به اين ترتيب، نرم‌افزار موردنظر در دسترس شما قرار مي‌گيرد.

شكل (۱)

 پس از اجراي برنامه، وارد صفحه‌اي كه قسمتي از آن در شكل 2 ديده مي‌شود، خواهيد شد كه در آن توزيع جمعيّت بر حسب جنس و سنين منفرد و نيز براي هر دو جنس در سنين منفرد در دسترس شما قرار مي‌گيرد.

شكل (۲)

 

داده‌هاي مربوط به توزيع جمعيّت شهرستان مورد بررسي را بر حسب سنين منفرد از صفر تا 100 و بالاتر وارد كنيد. در نهايت، پس از اين‌كه داده‌ها را به ترتيبي كه گفته شد وارد كرديد، مقادير شاخص ويپل به تفكيك زن و مرد و براي هر دو جنس محاسبه و در دسترس شما قرار خواهد گرفت (شكل 3).

شكل (۳)

 

 محاسبه‌ها را به‌طور جداگانه براي هر يك از سرشماري هاي 1375 و 1385 انجام دهيد و نتايج را با هم مقايسه كنيد. بر اساس نتايج به دست آمده، به پرسش‌هاي مرتبط با تمرين مربوط به شاخص ويپل كه پيش‌تر و در پورتال اين‌جانب از شما خواسته شده است پاسخ دهيد.